Quin occitan per deman ? Discussion mondina del 27 de Junh 2014. Intervencion de Miquèu Pujòl

Lo divendres 27 de juhn passat, se debanèt a Tolosa, carrièra del Taur, dins la sala de l’Universitat del Temps Liure, una discussion publica, organizada mai que mai per Patric Sauzet e Manon Serres del departament d’Occitan de l’universitat de Tolosa Miralh ara Jan Jaurès, a l’entorn del tèxte manifeste d’Eric Fraj, Quin occitan per deman ? (publicat en occitan e en francés sus aqueste blògue e jos la fòrma d’un libre en çò de Reclam) en preséncia de l’autor e d’un quarantenat de personas. Lo debat foguèt – me pensi que sèm quasiment totis d’acordi sus aqueste punt – ric, fruchos e coral sens èsser mai dins l’unanimisme Faguèri a la lesta l’istorica d’aquel tèxte deja fòrça comentat (veire aquí a la seguida de las doas versions dels tèxtes e tanben las intervencions de James Còsta, de Cristian Lagarda e de ièu) e de las nombroses discussions que se son deja debanadas sul subjècte. Son intervenguts sul model de la taula redonda, amb de responsas a cada còp de l’autor, Cristian Lagarda, Domenje Blanc, Joan Sibile, Miquèu Pujòl, Arno Krispin e Patric Sauzet e, dins la sala, Alan Surre-Garcia, Gilbert Mercadier, Jan Cristòu Dordet, Micheu Chapduelh e d’autres qu’ai pas marcat lors noms e que se podon far coneisser.

Ai demandat a los que volon plan de me mandar lo tèxte de lor intervencion o lors reflexions a posteriori per publicacion en linha. Vaquí per començar lo tèxte de Miquèu Pujòl que faguèt una intervencion apassionada e emocionanta dins una lenga subrebèla que vos daissi descobrir.

J P C

Orsalhièrs, valea deth Garbet

INTERVENCION DE MIQUÈU PUJÒL en DEBAT entorn deth « QUIN OCCITAN DEMAN ? » d’ERIC FRAJ

Que mos estomaquèt un dia un deths nostis eminents entr ‘eths eminents en disent, benlèu per jòc, qu’ « eth dia on dispareisheria eth derrèr deths occitanofones naturaus, alavetz se poderia començar d’ensenhar eth occitan » ! A l’opausat de parèlha pensada, qu’è tostems cresut que ren no vau era coneishença e se possible era pratica deth parlar vernaculari enà parlar e ensenhar coma cau eth dit occitan.

N’ei cap jo que diserè qu’ei aisit d’ensenhar era lenga nosta, jà l’agem parlada ara popa. Quan me demandèren, en licèu de Muret, enas annadas 1970, de segondar eth Juli Dauriac en aqueth trebalh enas classas deth secondari, be fu plan embarrassat. Ensenhar occitan ? Quin occitan ? Qu’aviam escolans dera riba dreta coma dera riba gaucha, e d’entre eras duas, d’auguns qu’entenian a casa un parlar lengadocian, d’autes gascon, e jo que sabia sonqu’eth mièu gascon coseranés d’Ercé (valea deth Garbet) on disem « femna » e non pas « hemna », « avia » e non pas « aveva », etc... Que i anèrem a paupas, un bricolatge eth mes possible individualisat, dab er’ajuda preciosa deths liberòts de Rigoste, « Parli lengadocian », « Que parli gascon », pueish eths obratges d’Andrèu Lagarda, de Darrigrand, de Miquèu Grosclaude, dera canta d’un Claudi Marti, deths de Nadau... Lèu que comprenè que n’èra cap question d’ensenhar un occitan referenciau, bon en tot lòc e per tots eths publics. Adapta’s que calia saber fèr.

Que sòrti d’un collectage ena valea deth Garbet, on è acompanhat cinq còps dus dias un joés « tecnician » de « l’Ostau comengés » qu’a entreprés aquera operacion en partenariat dab « les Amis d’Aulus et de la vallée du Garbet » dont som president. Deseguit que pòdi diser que’n i a un qu’aurà d’ a préner paciencia s’espèra era mort deth derrèr deths Mohicans. Deths 25 qu’avem enregistrats e filmats, era mes vielha qu’a 91 ans, eth mes joés 44, e benlèu eth melhor de toti, lenga e reflexion coma se ‘n enten pòc, e que parla gascon dab eth sièu mainat de quate ans ! Qu’ajan tostems viscut ena valea, o qu’ajan passat tems en America o enas vilas, qu’an sauvat tots eth parlar aprés a casa, e eth plaser de parla ‘u. A Ercé ua generacion de 50/60 ans uei que profietèc dera politica volontarista de mantier ara tèrra d’un maire ens annadas 60/70, un vinteat de joesi que poguèren contunhar de tiér vacas gasconas dont se venen eths vedèths. Tier vacas e tier era lenga no fasian qu’un per aquesti. Aquò que confirma cresasque qu’era vitalitat dera lenga va dab era vitalitat economica. Qu’arribèc qu’eths que partiren aras Americas se serviren deth « patoès » enà trobar trebalh enas ostelerias de New-York e alhurs : eth prepausat ar’embaucha que podia èster un deth païs e eth « patoès » que les servia de brevet !

Se i a ua chança de sauvar un « occitan deman », qu’avem d’escotar, d’enténer, de fèr coneisher aths qu’aprénen uei aqueris « occitanofònes naturaus ». No pretendi cap que no serviria a ren d’aver professors, cercaires, linguistes, corses d’Univèrsitat, e que’m som plegat autant qu’è pogut aras normas graficas. Mes s’è 15 ans e mes fèt emissions a « Radiò-Païs » en Bigòrra, participat ath trebalh de « Parlem ! », parlat cada dia, escrivut en jornaus e revistas, qu’ei en mièu coseranés d’Ercé, qu’ei en « patoès » aprés en fèr eth pan dab eths mièvi, er’èrba dab eths oncles, en parlant dab totis aqueths « occitanofònes naturaus » autant e mes que dab eths amics occitanistes que eris tanben m’an plan après, e a qui è fèt concessions, solide ! au mens quan escrivi (renonciament ath –tch finau, per exemple). Quan me demandèren en 1982 Jean Fléchet e Léon Còrdas d’adaptar eths dialògs deth film « l’Orsalhèr », que fi eth choès que coneishetz : eth Gaston, personatge centrau, que parla coma parla Patrice Icart, eth actur, que tié vacas a Ercé, e eths autes que s’i an d’a fèr, Léon qu’a d’a jogar eth pair e Rosina era mair en parlar deth filh que vòu anar ath ors ...

No s’ageish cap de ligar era lenga a un parçan, que s’ageish dera qualitat d’un parlar. En collectage dont parli, en ua valea coseranesa, eth qu’acompanhi, Renaud Lassalle, qu’ei un Landés que viu a Nistòs enas Nautas-Pirineas, cadun que parla ath monde dab eth sièu parlar, eth monde que fè era diferença mes n’ei cap genat, que s’i fè deseguit, qu’enten dus parlars pro bons enà que no se’n trufen, ath contrari, quite a demandar de còps ua explicacion. No cau cap mesestimar era consciencia « populara » dera lenga : quan eths vaquèrs d’Ercé amontanhan enas « montanhas de Foish », tanlèu passan deth costat de Vicdessòs o Miglòs, de parlar foishenc meslèu lengadocian, qu’ei un crit soen entenut :« eths Gascons qu’arriban ! ». (Que vòli créser que no cau cap encara escriver aquò ath passat, ara qu’amontanhar se fè de mes en mes en camions...).

Quin occitan deman ? eths nostis interlocutors no volerian cap èster eths derrèrs a parlar ua lenga que saben que d’auguns l’apèran occitan, que’s ditz atau ara TV per exemple, o ath collège, que son pòques pr’aquò a poder-la ensenhar, mes er’analisa deth collectage que nos permetterà de fèr eth punt, que no vòli cap anticipar aci. En attendent, que son urosi d’èster considerats, cossirats, escotats, visti en sièu enviroament, mes pas en situacion de representacion folklorica. Autant tornar diser tot eth mau que pensi d’ua attituda que bota eras causas cap-e-cuu, en soetant era disparicion deths que justament mantien un eretatge sense quau « occitan » no vau que se’n parle. Trebalhem autant que possible dab eri e dab aqueth eretatge sancèr !

Miquèu Pujòl, 27/06/14

P. S. Qu’improvisè a partir de quauquas linhas, açò n’èra pas escrivut, no pretendi cap a ua restitucion exacta dera mièva intervencion, que vòli esperar que’n aurè conservat eth esperit . Que i mancarà, solide ! un vam e ua emocion devant amics un chic perduts de vista.

Mèrci a toti, en prumèr a Eric Fraj, que nos boluda coma cau !