Òc revista de l’afirmacion occitana

òc n° 135 : Poesias, pròsas e omenatge

Aquò fa un bel briu que voliái parlar sus aqueste blòg de la revista ÒC que fa, discretament, un trabalh remirable de publicacion de la creacion literaria occitana d’uèi, pròsa e poesia, mas tanben d’articles d’istòria, de lenga, etc. Sens comptar la preséncia, a cada còp, del catalan (rubrica « Germanor »). La revista, creada per Ismaël Girard en 1923, amb sa maquèta renovelada dempuèi 2014, una polida coberta en color (pintura de Patrick Loste, la vesètz aquí dessus) es totjorn illustrada en nègre e blanc, sobrament, mas per d'artistas de tria. Aital, totjorn a córrer endacòm mai, ai daissat passar lo numèro eccepcional de junh de l’an passat sus Montpelhièr (n° 133) e lo darrièr tanben del 2019 (n° 131) ont Marcèl Cortiada (veni uèi d’aprene sa mòrt !) balhava un ramelet de poesias Rom, e tant d’autras causas qu’aurian plan segur meritadas d’èsser mençonadas e discutidas aquí. La lectura de la darrièra liurason (n° 135, 2020) es una escasença, aqueste còp per dire almens tres mots d’aquesta activitat essenciala per la lenga nòstra, assegurada, amb modestia e eficacitat per Frederic Fijac, Bruno Peiràs e la còla tota de la revista, que l’un de sos pilastres, Sèrgi Bec, ven de defuntar el tanben¹.

Per aquò far, daissarai pas tombar çaquelà ma tissa critica.

Poesia romanhòla e catalana

Coma totjorn, d’en primièr, la poesia. Amb, coma « convidada », la poetessa romanhòla Annalisa Teodorani. Aquò me va dreit al còr, a ièu que m’agradan tant las declinasons del monde variejat que se ditz « dialettale » en Italia (abal tanpauc sembla pas possible cambiar lo vocabulari linguïstic prigondament enrasigat) e es pas lo primièr còp que la revista balha plaça dins lor lenga e revirats, a de poètas d’Italia qu’escrivon en lenga minorada (per ex. Cristina Noacco que compausa en friulan, n° 116), a costat de tant d’autras lengas dichas pichonas (còrse, maltés, galés, mapuche, wendat, tamazigt, pulaar, vili, kikôngo, etc. vertadièrament òsca, tres còps òsca per aquò !). Teodorani escriu lo romanhòl de Santarcangelo di Romagna (e òc es aital, los Italians son fòrça estacats als parlar iperlocals, coma veirem infra), dins la provincia de Rimini qu’es un niu de poètas : citarai pas que lo Tonino Guerra, mas balharai tanben lo nom de Nevio Spadoni de San Pietro in Vincoli prèp de Ravenna (Ravêna en romanhòl) que ne parlèri dins un vielh post. La poesia de Teodorani es de granda qualitat. Vesètz per exemple :

I tu murt

Tl’òura che la pròima foschéa

la bèsa la tèra

tra quèl che t vòid e quel t pu imazinè

fa còunt ch’i t vénga incòuntar lòu

i tu murt

a bràza avérti, cumè un vént dl’instèda

Revirada de Bruno Peiràs : « Tos mòrts / A l’ora que la primièra foscor / potoneja la tèrra / entre çò que véses e çò que podes imaginar / t’estones pas se te venon a l’endavant / tos mòrts / braces dubèrts, coma lo vent d’estiu. »

Coma de costuma, una brava plaça es faita tanben a la fraternitat / cosinada (germanor) catalana, aqueste còp amb de poesias de Glòria Bassols i Compte, de tèxtes qu’ai pas pogut legir amb inocéncia, coma caldriá, perque un còp vist que l’autora, çò ditz, « s’inspira sobretot en la naturalesa, els misteris de l’univers, l’ésser humà i els principis de l’alquímia », podiái pas imaginar (aquò engatja pas que ièu !) que ne posca surtir quicòm mai qu’una rapetaçada de luòcs comuns. « Veig espasmes de la Natura enamorada, una ejaculació de lliris al buit ». Seriá pas un pauc tròp, non ?

Omenatge a Claudio Salvagno

Enfin, lo mai important per ièu dins aqueste numèro es endacòm mai : la trista novèla de la mòrt de Claudio Salvagno en junh del 2020 (e òc zo sabiái pas ! Dins aquesta passa la camarda coronada dalha a plenas brassadas), poèta magèr d’expression occitana e artista escalpraire el tanben d’Italia, coma la Teodorani, mas de Bernezzo (Bernés) a dos passes de Coni a ras de Val Grana ont se parla encara (un pauc!) una varietat de virarés alpin. Lo numerò es per una bona partida l’omenatge an’aqueste poèta descobert pel monde de Jorn e de la revista (Jean-Michel Effantin lo primièr), amb la publicacion, en 2003, del cap d’òbra L’Emperi de l’ombra a cò de las edicions Jorn. Dempuèi longtemps tanben ne vòli parlar d’aqueste grand libre « rufe e embelinaire que sembla pas a res mai », escriu aquí Joan-Frederic Brun. Es un libre que s’amerita almens una presentacion especifica qu'espèri de far un d'aquestes jorn. I se pòt entre autre legir aquestes mots de circontància :

Líndo la mòrt nos ’tend a la broa

e quora sarem sus lo serret gris

nos laparè l’alen dal ren

(en lengadocian : Lèu la mòrt nos espera a la broa / e quora sarem sus la serra grisa / nos lecarà l’alen del ren).

Los omenatges, pas mens de sieis tèxtes, son escrits per de monde que l’an aimat, conegut, visitat, publicat. Franc Bardòu nos balha aqueste retrach : « un uèlh umil, dreit, franc coma lo bon pan, coma lo fòc d’ivern dins lo fogal, encara que, benlèu, un pauqueton timid ». L’escotar legir sas poesias, ramenta Joan-Frederic Brun, èra « un cabús dins lo fremin de l’emocion totala ».

Publiquèt subretot dos recuelhs importants : l’Emperi de l’ombra e, detz ans aprèp, L’Autra armada, paregut a Turin (Nino Aragno editore, vesètz aquí lo pichon compte rendut de Renat Merle e aquí lo de Jean-Luc Poulinquen, amb lo poèma Tal). Joan-Claudi Forêt escriu : « Claudio se sentissiá lo detentor d’un patrimòni que ne saviá qué far, coma un naufragat que tròba un tresaur inutil sus una iscla desèrta. Abitava ‘l’emperi de l’ombra’, que se pòt legir coma lo negatiu de ‘l’emperi dau soleu’ mistralenc e tanben coma ‘l’ombra d’un empèri’, un país somiat passat a costat de son istòria. »

Claudio Salvagno, obrièr, autodidacte, escriviá a Jean-Frederic Brun : « La poesiá es quarcòsa que nos arriba sabèm ren d’onte e alara la cal ramendar pròpi coralament », ont « ramendar » remanda (!) segurament al vivaro alpin remendar (Faure) e a l’italian rammendare, que vòl dire petaçar, sarcir. Aital compresa, aquesta frasa es plan polida.

Una remarca de Felip Angelau, qu’ai pas tròp compresa o benlèu qu’ai compresa tròp : « Claudio Salvagno se legís pas […] dins un TGV amb un casque per las aurelhas, nimai sus un parking d’autòrota una dimenjada d’estiu, e pas tanpauc sus un Ipad o quicòm de tant colhon coma ’quò ». Ben, ièu devi èsser plan colhon perque legissi Salvagno e çò que m’agrada ont aquò m’agrada, dins lo TGV plan segur, e sul parking de l’autòrota, amai sus l’Ifòn (que l’Ipad còsta tròp) : es justament aital qu’ai descobert de tròces de sas poesias – e òc –, e me semblariá pas colhon, a ièu, de far una edicion electronica de L’Emperi de l’ombra, de legir a volontat sul telefonet ! Aprofiti per senhalar qu'un molon de vielhs numeròs de la revista (entre 2002 e 2007, n° 62-84 + 2013 n° 106-107) son en linhas en format pdf… Dins lo n° 77, un dessenh de Salvagno, dins lo n° 78 un long tròç de L’Autra Armada, dins lo 83, article de Claudio sus Pasolini poèta...

Voliái parlar tanben de çò que se ditz, dins aqueste numerò, de sa lenga e subretot de sa grafia quora es pas adoba per d’editors (vesètz l’article sus Pasolini dins lo n° 83 e subretot son auto-presentacion dins lo n° 116 del 2016) que balha una falsa impression d’espontaneitat salvatja. Mas seriá tròp long e zo farai, promes, lo còp que ven.

Pròsas

Las pròsas son tanben plan importantas dins la revista, non solament de pròsas literarias, mas d’erudicion, de lenga, d’istòria, de critica literaria, d’un pauc de tot e aquò nos fa tanben fòrça mestièr, que nos manca crudelament un vertadier camp d'escambis e de discussion intellectualas en òc.

Ai legit amb fòrça plaser la novèla de Sarah Laurenç, «Dins lo pesquier ». Es l’istòria corta d’un rainard tombat dins un trauc, un pesquier sens aiga. Lo rainard, a man de crebar de fam, de set e de calor, es salvat per la femna d’un caçaire. L’istòria es contada per la quita bestia, que vei dempuèi son monde lo coble d’aquelas « tartarassas » nècias que s’insultan...

Dins aqueste numero ai tanben trobada la tresena part (aquò es pas senhalat) d’un ensag istòric de Rotland Pecot : Lei miraus trebolats de l’istòria. La primièra part, dins lo n° especial de junh de 2020, èra tota dedicada a Monpelhièr, a la creacion de l’universitat, a l’òrt de las plantas, als personatges magèrs dels lumis monpelherencs), mas dins lo second volet (n° 134, setembre de 2020) lo prepaus s’èra alargat a de consideracions generalas sus la Revolucion francesa e sas consequéncias, sens doblidar çaquelà lo Clapas (ont la revolucion foguèt, çò ditz, « un epifenomène »). Aquí se parla pas mai de Montpelhièr (per i tornar benlèu dins lo numerò seguent), mas del govern de la Convencion e de la Constitucion de l’an I. Es un naracion de granda amplor, un raconte d’autor, qu’a pas paur de jutjar, traçar e copar. Me cal confessar que legissi totjorn a recuolon aquel tipe de naracion istorica, totjorn menaçada pels demons de la generalisacion a outrança e de l’univocitat interpretativa. Vertat qu’avèm en França, e en Occitania particularament, grand besonh de tèxtes d’istòria alternatius, almens per far un pas en defòra de l’istòria oficiala, amai s’aquò pòt pas remplaçar un vertadièr trabalh alternatiu d’istòria.

Lo Pecot truca pas de man mòrta sul poder jacobin de 1793 ! De la Constitucion de l’an I, per exemple, nos ditz que sos 124 articles « son un esblèugiment de frairetat, de libertat civica, de democracia representativa contrarollada per lo pòble […] ; tot es tòp perfièch, generós , dins aquèu tablèu ; es fach per far rajar de lagremas de jòias, mentre que dins tot lo país, lo pòble daissa grumelar de lagremas de sang. Totei leis articles sus la libertat de la premsa, lei drechs d’associacion e d’acampada, la presompcion d’inocéncia, lo contraròlle dei causidas dau govèrn, l’usatge dei drechs de l’òme, dessenhan lo contrari de la realitat viscuda cada jorn per lei francès ». Ben, aquò es verai, mas es qu’aquesta constitucion, coma Pecot zo ditz encara, aprèp un simulacre de plebicite electoral (un terç solament dels electors se declareran), foguèt justament pas aplicada. E es estonant de legir efectivament totara dins la vulgata istorica (lo romanç nacional) – vesètz per exemple los articles de Wikipedia sul sicut en francés – qu’aquesta non-aplicacion èra quicòm de necessari e de completament justificat dins la situacion de guèrra al dedins coma al defòra del país… Es efectivament un biais curios mas comun de legitimar a posteriori las majoras manipulacions ideologicas que n’avèm tant d’autres exemples e çò que Pecot ditz suls drechs de l’òme aclapats dins la guèrra, civila (chaples en Vendèia, etc.) e a las frontièiras, se poriá dire uèi dels drechs de l’environament. Mas vertat tanben que lo tèxte d’aqueste costitucion revolucionària demorava disponible per l’avenidor e lo quite Pecot joslinha per exemple la « revolucion copernicana » de Gracchus Babeuf e dels Egals que volián « que se posquèsse aplicar lei Drechs de l’òme, lo contraròlle dau poder, e mai que mai ‘la perfiecha egalitat’ que de ‘proclamada’, venguèsse vertadièra ». Babeuf foguèt eliminat pel Directòri, mas lo tèxte demora, coma referéncia fondatriça e fondamentala, e la batesta per l’egalitat (amai culturala !) contunha…

Desencuzaretz lo discors escampilhat, mais voliái far un pauc lo torn d’aqueste n° 135, per vos mostrar la riquesa del contegut e l’interès de s’abonar per jostener la creacion literaria occitana plan segur, mas subretot per lo plaser de legir de bonas fuelhas, de somniar, soscar e s’assabentar en lenga nòstra.

Joan Pèire Cavalièr

1 Felip angelau, Franc Bardou, Joan-Frederic Brun, Laurenç Cavalié, Miquel Destieu, Danièla Estève-Hoursiangou, Felip Gardy, Rotland Garrigues, Sèrgi Labatut, Joan-Peire Lacomba, Aurelià Lassaque, Joan-Francés Mariòt, Alem Surre-Garcia, Joan-Pèire Tardiu, Pèire Venzac, Anna Viguièr.

Comments

[merle]

Salvagno, qu'èra un ami. Mon premier article de 2004, dans Oc revista :

https://renemerle.com/remembranca/spip.php?article386