Punt de vist de Cristian Lagarda sul libre d’Eric Fraj : Quin occitan per deman ?
Cristian Lagarda, sociolinguïste de tria qu’ensenha a Perpinhan, me fa l’onor de me mandar son vejeire sul libre de Fraj, paregut a las edicions Reclams, sus la discussion qu’en faguèt aquí James Costa (Quelques réflexions sociolinguistiques à propos du livre d’Eric Fraj, Quel Occitan pour demain ?). Me sembla que sa refleccion, plan interessanta, encontre mai d’un còp de causas qu’ai ensajat de formular dins mon darrièr bilhet, a pena publicat (Las doas sorgas de la legitimitat).Vist que Lagarda evoca Lavelanet e sa lenga, me soi permes d'illustrar lo tèxte amb dos imatges d'aquesta polida vila.
Lavelanet
Punt de vist de Cristian Lagarda sul libre d’Eric Fraj : Quin occitan per deman ?
Lo succès del libròt de l’Eric Fraj se demesís gaire, e las sesilhas de debat se seguisson, a l’aire, passionant lo monde – vòli dire, un monde preocupat per la question tractada de l’avenidor de l’occitan. Cal pas créser pr’aquò que la societat ne sia trasvirada ; mas òc ben lo « microcòsme », e es pas tan frequent qu’aquel monde, que ne soi ieu tanben, se vòlga pausar publicament la question que nos carcanha intimament : i aurà d’occitan deman ? e quin occitan ?
L’ensag polemic del Fraj es un revulsiu que tòca una societat de longa diglossica, sompartida istoricament e simbolicament entre doas lengas (e en realitat, socialament, dempuèi bèl briu – encara mai a l’ora de la mondializacion – plan mai qu’aquò) : la nauta e la baissa, solid, mas tanben la de la rason e la del còr. Parlar publicament del futur de l’occitan, es estrissar la barralha del drama interior de la pèrdia de la lenga – e perqué pas aquela de la cultura. Es gratar ont fa prusina…
Sabèm plan que lo « darrièr locutor » d’una lenga es un mite, que lo ven desmentir lo debanar de l’istòria : tant de còps s’es augurat l’eveniment… qu’encara, urosament, s’es pas realizat. Es sonque una profecia pessimista que pren pas en compte un element pr’aquò verificable : « la lenga » es una construccion teorica (non pas benlèu coma la pensèt Saussure, es a dire « un système où tout se tient ») mas en realitat manejada per de parlaires que la « realizan » cada jorn que fa dins de « discorses » plegadisses, interpretacions mai o mens trantalhairas de « la lenga ».
La lenga es a l’encòp una aisina de comunicacion – e aquela comunicacion se pòt obténer amb un nivèl de competéncia « good enough » (pro sufisent), coma disiá John Goody, valent a dire pas perfait – e una aisina simbolica de reconeissença demèst la « comunitat de parlaires », grop que se pot instrumentalizar ad libitum, tant ideologicament, al nivèl sociopolitic, coma lingüisticament, en fargant la nòrma e la « bona usança ». D’un costat, per tant qu’o desiren, lo monde se pòdon totjorn endevenir ; de l’autre, se pòdon ramosar o desseparar a sa fantasiá (o a aquela dels que comandan aquela « fantasiá »).
Quand l’occitan èra viu – vòli dire socializat coma « lenga normala », al mens de la majoritat del monde (e aquò es pas tan vièlh) – cadun emplegava son parlar e s’esforçava per compréner aquel de l’autre (dins las fièiras, coma uèi dins los rencontres occitanistas ; encara que, coma o mostrèt Dinguirard, fasián mina de pas compréner lo parlar del vilatge vesin). Tot aquò sense academias e sense consciéncia d’una nòrma. Patesejavan mas fasián tindar la lenga… çò qu’empachava pas los letrats d’escriure e quitament d’escrincelar la lenga, sus d’autres registres. Als Estats Units, i a pas d’acadèmia e l’anglés i es pas solament lenga oficiala. Als occitans pastats de cultura politica e culturala francesa, lor còsta d’o encapar, que lor cal reproduire lo modèl « superior » del dominant…
Uèi ne sèm pas al « darrièr locutor » mas la socializacion de (las varietats de) la lenga es generalament residuala, pr’amor de la « rompedura intergeneracionala » que nos fa nos demandar, aprèp « quina lenga transmetre » qu’es encara minoritàriament possible, « quina lenga apréner » o ben « quina lenga tornar apréner » ? Per çò qu’es de la responsa, aquesta se pòt considerar de dos biais : l’un retroactiu, l’autre present e prospectiu.
Retroactivament, cal remontar mièg sègle ençà, « del temps que [los occitans encara] parlavan » (per retipar lo títol d’un recuèlh de contes que ne coneissi plan l’autor) ; la dignificacion academica e sabenta de la lenga, opausada al patoès, se menèt coma una campanha justificada de proselitisme : tornar a la lenga e al poble d’òc sa fiertat, sa legitimitat… en li faguent descobrir, a aquel « poble d’òc », coma una revelacion, la nòrma, e en mespresant tròp sovent a l’encòp (sens o voler totjorn) la paraula cotidiana, aquela qu’èra « good enough » per comunicar. A la rompedura de la transmission s’ajustèt una rompedura sociolingüistica intèrna, que lo sociolingüista còrsa Joan-Batista Marcellesi defugiguèt en çò sieu, en diguent que tot èra còrsa, qu’avián pas besonh d’estandard mas puslèu que lo monde parlèssen cadun de son biais e que s’esperforcèssen per se compréner « enough ». La necessitat de l’estandard benlèu vendriá apuèi… e a l’aire que ara i son. Al sens contra, los occitanistas missionaris, nos enganèrem, o cal reconéisser ara sens trantalhar.
Mas entre lenga orala e lenga escrita, entre lenga transmesa « naturalament » e lenga apresa/ensenhada, tot càmbia. L’argument del Fraj es qu’òm se deu totjorn apiejar, quand òm pòt, suls parlaires « naturals », encara que patesejen : ambe eles, i a una comunicacion sociala, encara que la comunicacion intergeneracional siá per se tròp parcelària, que los interèsses dels pichons e dels papetas siá pas semblant : mas, de cara zal dangièr, tot fa fòc. Plan solid qu’una lenga partejada per totes los mainatges, o quitament una lenga representada coma partejada (dins los programas televisuals, per exemple), son d’incitacions a compréner e benlèu a se lançar amb un « good enough » acceptable. Mas s’aquò es pas lo cas, cossí far ?
Dins lo vocabulari de la pragmatica, avèm una nocion que me pareis essenciala, es la de l’« acceptabilitat » d’un discors, que lo nivèl d’aquela es plan variable : dins l’escambi informal, tot pòt passar, per tant que los interlocutors se comprengan ; dins l’espandi social – quand as una foncion, e pr’amor d’aquò una responsabilitat, sociala (d’ensenhar o d’espandir la lenga), lo nivèl del « good enough » es plan superior perque venes un modèl. Aquel modèl es un compromís entre l’exigéncia e la tolerància : cada parlaire se pòt pas inventar sa lenga (sa novlenga)coma o fa Humpty Dumpty dins Alícia al païs de las meravilhas, per exercir sa creativitat o (coma lo HD) son poder d’o far ; mas cada parlaire es pas tanpauc un academician redde e botonat. Coma dins Bufòla e lo lop blanc, « ne cal demandar lo just e la rason » (a cadun sa cultura) ; mas ont es « lo just », e ont es « la rason » ?...
Dins quina lenga que siá, i a doas categorias de parlaires : aqueles que son « monoregistres », e aqueles que son « poliregistres ». Los « monoregistres » son rares mas existisson : son per exemple los « jeunes des quartiers » qu’en principi se sabon pas adaptar a un interlocutor d’un mitan social o cultural diferent ; los « poli », eles, sabon ajustar lor parlar a l’escasença. E es aquò que cal saber far per se socializar, entre lenga normada e lenga de cada jorn. E aquò, o sap far « lo pòble » invocat per l’Eric ? Mèfi de lo mitificar pas tròp ! Tot comptat e rebatut, aquò supausa, dins los aprendissatges escolars que lor fan ajuda o los remplaçan, que los « formadors » sián formats, qu’ajan una varietat plegadissa de registres e non pas un bagatge de « b-a-ba » o de catechisme engolit a la lèsta..
Del meteis biais, apréner o tornar apréner per l’ensenhar o la comunicar, una lenga, dins un encastre diglossic ont aquela de la vida vidanta (quand existís) es claufida d’interferéncias, calcs e manlèus a la lenga dominanta, es pas tan simple. Aquí tanben, « lo just e la rason » es entre un purisme excessiu e un laxisme que fa de la « lenga » sonque un ersatz qualque còp espantós. L’òme public, mèstre, cantaire, locutor de ràdio o de television, cal que contròle sa lenga, en foncion de son acceptabilitat (dins aquò, quina plaça pel dialècte, jos-dialècte, per lo parlar ? Aquò se pòt discutir, e i a un molon de solucions individualas, e fin finala, interindividualas, regladas per e dins l’escambi), sens se forçar a un estandard que manejariá tròp abstraitament coma una lenga de laboratòri, o una lenga estereotipada, (coma a l’ora d’ara la meteissa votz de la meteissa dòna qu’ausissèm, recompausada a tròces e bocins dins totas las garas de l’exagòn).
« Lo pauc e lo tròp gastan lo jòc », ditz lo reprovèrbi. Dins la confrontacion entre l’Eric Fraj e lo James Costa, pensi qu’aqueste a rason d’escriure que la lenga es pas una esséncia, qu’es pas propietat de qualque grop que siá mas de sos parlaires e de cadun d’entre eles de son biais, que la lenga del parlaire tanpauc la cal essencializar perque, coma o suggeri, l’afar es pus complèxe que çò que sembla. Lo punt de vista del Costa es aquel del cientific, professionalament dobèrt a la pluralitat/diversitat, que se malfisa tant del « foncionari » normatiu e dont mai pimpilhós que sap pas grand causa, coma de l’« engèni dels pòbles » que se bota a totas las salsas. Mas lo punt de vista de l’Eric Fraj es bastit sus una complexitat (que deu pas venir esquizofrenica) entre l’òme saberut, el tanben, e lo militant implicat sul terrenh coma modèl : ensenhar la lenga (per o dire atal), tanplan coma far lo pòrtavotz o lo pòrtabandièra, aquò es un engatjament de responsabilitat sociala de longa, mai dirècte que non pas (coma o fau ieu tanben aicí) d’escriure d’articles cientifics o quitament « de vulgarizacion » per un public ja identificat e semblant a se. Aquí, se cal tornar agantar amb sos escolans, amb son public ; cal assumir la resulta de son ensenhament, de son messatge o dels imaginaris qu’as despertats.
Lo libre de l’Eric Fraj a lo meriti de nos far soscar, de nos far debatre, d’exprimir çò que nos rosèga mas qu’aimam gaire de mostrar publicament. Permet un exercici sanitós, benlèu catartic, tant al nivèl individual coma collectiu. D’acòrdi o pas amb lo punt de vista defendut, qu’es pragmatic mai que dogmatic, qualque còp exagerat (escrivi pas ieu en parlar de Lavelanet, qu’i demòri pas, emai ne venga de familha e de naissença) e pas totjorn completament coerent (mitificar la « lenga del pòble » val pas mai a mon vejaire qu’o far amb l’estandard), aquela reflexion fina, intellectuala e de terrenh a l’encòp, fa bolegar los cervèls. Tan melhor ! Melhor se los « intercessors de la nòrma » (coma los sonèt un còp èra lo Lafont), mèstres e comunicaires publics, i sosquèssen ; melhor seriá encara que lo debat arribèsse als (darrièrs ?) parlaires, per los butar a far son possible per èsser pas vertadièrament los darrièrs, qu’ajudèssen a transmetre una basi qu’empachèsse encara un brieu de parlar « hors-sol ».
Cristian Lagarda, Universitat de Perpinhan, mai de 2014
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F77%2F77%2F115864%2F127947034_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F81%2F11%2F115864%2F125629362_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F55%2F97%2F115864%2F125525639_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F81%2F98%2F115864%2F123537864_o.jpg)