Una istòria del Larzac sens l'occitan
Una istòria del Larzac sens l'occitan
Avètz vist Tous au Larzac, lo film documentari de Christian Rouaud sus l’aventura umana dels paísans del Larzac en « guèrra » contra l’espandiment del camp militar, entre 1970 e 1981 ? S’es pas lo cas anatz i sul pic, qu’es fòrça plan fach amb, en primièra plaça, la paraula corala dels testimònis, de tròces d’archiu de tota mèna e d’images sul paísatge subrebel del causse. Auriái tant et tant a dire sus aquesta istòria viscuda en primièra persona, quand èri adolescent, dins lo Comitat Larzac d’Albi e amb la participacion al grand recampament del 74…
Mas aquí sèm sus un blòg dedicat a las lengas minoradas e vòli donca parlar un briu de la plaça de la revendicacion occitana dins aquesta lucha, e del fach que, d’aquó, lo film ne’n ditz gaireben pas res. Non pas que siá quicòm de doblidat o de sens importància pels testimònis, mas solament, perqué probablament lo realisator enquestaire pausèt pas de question sul sicut. Òm pòt en efièit remarcar l'abséncia de tota referéncia a l'occitan e a la cultura occitana ; a mai la musica es celtica !
Lo « pintoresc patesejant »
Mas vòli començar per evocar l’article del jornal Le Monde, paregut lo 22 de novembre e d’un escambi que seguiguèt entre l’occitanista Peire Escudé e lo jornalista, Jacques Mandelbaum. Aquel d’aquí escriguèt dins son article que lo film commemora « aqueste sanctuari de l’utopia realisada, que foguèt plan lèu redusit al pintoresc patesejant de l’eslogan Gardarem lo Larzac ». Peire Escudé mandèt un lètra duberta al jornal e la faguèt virar dins son malhum d’amics e de contactes. « Sus aquel punt, çò diguèt, avètz pas res compres » (ma revirada). E d’explicar : « Se aqueste eslogan a resumit lo Larzac, es que disiá la desalienacion del lòc. Lo territòri (cal comprene la comunautat del Larzac, mas tanben tot çò qu’anava cristalisar a l’entorn d’ela) parla dins sa lenga (a mai aquesta lenga, l’occitan, es pas la lenga de la magèr part del monde que venon sul Larzac !) ». Es mai qu’important, apondèt Escudé, de se ramentar qu’aquèlas annadas de la lucha del Larzac foguèron d’annadas de revendicacions lingüisticas e regionalistas continuas (« eveniments » d’Aleria en 1975, de Montredon de Corbièras en 76, espelida de Diwan en 77, de las Calandretas en 79…).
Escudé reçaupèt una responsa cortèta del jornalista que disiá : « Vòstra reaccion ven pr’aquò d’un malentendut (d’un mal dich o mal legit). Quora escrivi que lo Larzac foguèt « redusit » a l’expression qu’avètz relevada, aquò vòl pas dire qu’aquesta caricatura es la mèuna, a mai es lo contrari. La conotacion del verbe « redusir » […] me semblava pro clara sul sicut ». Peire Escudé, amb aquesta leiçon de comentari de tèxte, èra quasi obligat de se desencusar ; dins sa responsa, faguèt solament remarcar que la mencion de « patés » èra malastrusa, ont lo mot de « lenga » seriá estat capital.
E òc… Per ièu, clarament, Escudé aviá plan legit, almens dins lo fons. Ai mostrat endacòm mai, sus aqueste blòg, que los jornalistas del Monde aiman pas brica utilizar l’expression « lengas regionalas ». Lor agrada mai – anatz saber perqué – utilisar lo mot de « patés ». N’avèm aquí un exemple fòrça interessant. Se tracha d’una mesa en scèna del biais de se parlar e de se comprene amb los legeires, disèm amb una figura ideala del legeire : Gardarèm lo Larzac es evidentament, per tot aqueste monde (enfin, lo monde vist per lo fenestron de Le Monde) un expression patesa pintoresca, e i cal pas redusir l’istòria del Larzac, qu’es l’istòria d’una lucha sociala originala, seriosa e importanta. Me sembla evident que se, pel jornalista, Gardarèm lo Larzac vist coma un quicòm de pintoresc foguèsse una caricatura, coma zo afortissèt a Escudé, se seriá balhat la pena de dire dins son article (o almens a Escudé) que foguèt quicòm de mai e çò que foguèt.
Mas se trachava evidentament pas (si que non, un còp de mai, lo jornalista l’auriá fach) de reconéisser que, dins aquesta istòria, la revendicacion per la dignitat de la lenga e una fòrta consciéncia regionalista agèron lor plaça ; aquò non, aquò li arrancariá las maissas, lo paure. L’ironia sus l’eslogan Gardarèm lo Larzac, es una guinhada al legeire (ideal) del Monde, que se fa sus l’esquina, encara e totjorn, del monde que parlan un patès tant pintoresc e tant simpatic. Aquesta ironia performa una dobla, o tripla esclusion (e òc !) del « patesejant » : es, de fach, botat en defòra del lectorat del jornal (la guinhada se fa darrèr son espatla), en defòra de la cultura (que lo patés es incultura) e de la politica (vist que tot contengut « seriosament » politic pòt solament èsser en defòra o en dessus de l’expression patesa).
De Gardarem lo Larzac a Gardarem la Tèrra
Ara, zo cal tornar dire, perqué digus en defòra de nosautres zo dirà : Gardarèm lo Larzac, l’eslogan dels paísans, plan present tre 1973 (e benlèu abans), foguèt per lo primièr còp una apropriacion sociala larga de la grafia classica communa, demest d’agricultors, d’obrièrs, de militants. Foguèt un biais d’impausar publicament qu’aquèla lucha èra associada al combatiment per la reconeissença de la lenga e de la cultura occitana (vòli dire apelada e pensada coma occitana) e per una mai fòrta autonomia politica e economica d’un quicòm que s’apelèt, de fach, an’aquel moment, Occitania. Podèm pas doblidar que los paísans del Larzac prenèron lor eslogan come titre de lor jornal (n. 1, juhn de 1975, e esistís encara a l'ora d'ara) e que venguèt la devisa del moviment, escrita sus las parets de França tota (foguèt tanben lo titre del film militant de Peire Haudiquet,presentat en 1974). Lo numerò de Juhn de 1981, al lendeman de la victòria, titrèt : Avèm gardat lo Larzac.
Sembla evident qu’agèt un ligam fòrt amb un autre eslogan, portat pels militants occitanistas : Volem viure al païs, que foguèt per lo primièr còp, à çò que sembla, emplegat dins un tracte lo 6 de novembre 1971, a l’ocasion d’una de las primièras manifestacions dels paísans. Lo moviment d’esquèra Lucha occitana (es el que prenguèt la seguida del Comitat Occitan d'Estudis e d’Accion), que joguèt un ròtle ideologic e logistic fòrça important dins las primièras annadas del conflicte, s’èra creat aquesta mèma annada 71. Tres annadas aprèp serà creat lo moviment Volem viure al païs, un estructura mai sopla e doberta a la participacion amb los partits d'esquerra. Aquel eslògan foguèt el tanben fòrça present sul causse. Per exemple, un article del Figaro Magazine (òc ben !) de decembre de 1978, s’acaba aital : « en daissant la Resse [Ressa ?], me soi revirat. Un panèu escrit en occitan èra clavat a l’entrada de la bòria : Volem viure à la Resse. La terra e nostra. Sabes plan » (ortografia balhada pel jornalista que copièt visiblament lo panèu en fasent de fautas, l’informacion se trapa dins lo libre de Alland 1995). Encara en 2003, quora los estajants de Sant Africa se mobilisèron per servar l'espital, se faguèran de pegasolets amb l'eslògan : « Gardarem l'espital, per viure al païs ».
Digus pòt negar que l’engajament pel Larzac foguèt essencial per l’occitanisme politic d’aquèlas annadas qu’aviá botat al centre del debat la nocion de « colonialisme interior ». Tre la debuta, los occitanistas foguèron un sostén important, s’identifiquèron completament amb aquesta lucha e balhèron evidentament lor analisa de la situacion. Lo 9 de mai de 1971, data de la primièra manifestacion, la croz occitana es plan presenta sus las fotografias. Dins l’estiu de la mèma annada, lo Teatre de la Carriera (avem parlat recentament de son fondator Glaudi Alranq) donèt sul causse la pèça : Mòrt e resurreccion de M. Occitania, que mesclava occitan e francés.
Robert Lafont, que foguèt lo teorician mai important del moviment, e partecipèt a la fondacion de Lucha occitana, puèi de Viure al païs, dins sas Vint Lètras sus l’istòria a aquels cons de francimands e aquestes colhons d’occitans, en 2005, se’n tòrna sus aquesta experiéncia (plaser de revirar Lafont en lengadocian !) : « Del Larzac tanben, avem reçauput una leiçon. Lo recampament de 1974 se faguèt jos lo signe d’una meisson per lo terç-monde. Vos merceji tanben, amics paísans qu’ai sovent encontrats e que n’ai acompanhat la darrièra etapa de la caminada cap a Paris [genièr de 1973], jos la bombas lacrimogènas. Vosautres, avètz aguda l’intelligéncia de l’istòria : contra lo capitalisme internacional e sa retombada guerrièra, avètz inventat, abans Seattle, l’altermondialisme. Avètz fach mai encara : vòstre eslògan, Gardarem lo Larzac, faguèt lo torn de la tèrra. Èra en occitan e foguèt pas revirat. » (Lafont 2005, 71-72). Lafont doblida pas de ramentar que foguèt per lo trentenari del Larzac, en 2003, sul causse que nasquèt lo moviment Gardarem la Tèrra, amb la lectura del manifeste (se m’engani pas, de la quite man de Lafont).
Occitans per accident ?
S’es plan evident que l’occitanisme politic e cultural se farguèt, almens en partida, dins la lucha del Larzac, e que lo Larzac foguèt tanben per el l’escasença de se far conéisser largament, quina recepcion n'aguèron los paísans ? Aquí, las interpretacions son divergentas. Le Bris (1974) parlèt de l’influéncia decisiva de l’occitanisme tre las rapresentacions de la pèça del Teatre de la Carrièra. Holohan (1975) e Martin (1987) afortisson al contrari que los espectacles foguèron pauc seguits pels paísans que, a la debuta, avian pas cap d’interes per l’occitanisme. Holohan parla « d’indiferéncia generala de la comunautat rurala ».
Es evident que los paísans èran pas de militants occitanistes e degun d’entre eles lo venguèt pas vertadièrament, a mai prenguèron a Lucha occitana mai d’una idea. Dins lo film de Rouaud, l’avèm dich, se’n parla pas cap, o de fòrça lenh, mas los testimònis interrogats dison cossi acceptèron las ajudas de totis, maòistas, non violents, ecologistas, « occitans », mas totjorn amb una cèrta distáncia (a mai causiguèron lèu l’estrategia non violenta). « Occitans », es lo mot emplegat, e non pas lo d’« occitanistas ». Aquò evidentement vòl dire quicòm : pels paísans los « occitans » èran los militants e non pas eles vertadièrament, a mai parlèssen la lenga (almens los nascuts sul causse) e l’utilizèssen per lor famos eslogan.
I a segurament un mite occitan (occitanista) del Larzac, aital coma lo descriu Holohan : lo Larzac « seriá una resurreccion de granda amplor d’un moviment de revendicacion nacionalitara [es a dire « quasi-nacionala », çò ditz Holohan] vielh de sèt sègles » (Holohan, 1976). Aqueste mite de la « mòrt e resurreccion d’Occitania », que ròda encara dins lo cap de mai d’un militant, en efièit, sembla pas aver trebolat tant qu’aquò los paísans. « Los militants, escriu Martin, aurián volgut que los actors se revendiquèsson paísans e Occitans, puslèu que paísans e Franceses » (Martin, 1987, 135).
Mas la quite Holohan renoneis que, « en botant en avant lor identitat occitana los leaders paísans liquidavan « la vergonha » que pèsa encara, per d’unes, sus la condicion paísana […]. D’unes proclamaràn lor identitat recuperada dins lors discorses e l’adopcion de l’eslogan Gardarem lo Larzac » (Holohan, 1975, 406). Puslèu qu’un projècte politic, l’occitanitat foguèt aparentament per eles un biais de tornar trapar una dignitat culturala e sociala. Es per aquò que, de tot biais, tròbi reductritz l’analisi de Martin, quora escriu : « òm se pòt interrogar sus la dimension occitana del moviment del Larzac. Sembla plan que foguèron los militants a la li balhar e que los paísans se contentan de l’integrar dins lors eslogans, lors escrits… lor simbolisme. […] L’identita occitana es una identitat d’oposicion collectiva, existís pas avant lo conflicte » (Martin, 1987, 134). Aquèla darrièra remarca me sembla vertadièra, mas las question importanta a se pausar es evidentament perqué los paísans an integrada la dimension occitana dins lors eslogans, lors escrits e lor simbolisme ? Per pura estrategia ideologica ? Per impregnacion passiva ? Evidentament non, i aviá quicòm mai, e aquel quicòm se pòt apelar, çò me sembla, aquisicion, construccion de la dignitat negada. Èran tractats per las autoritats coma de paísans patesejaires (a mai una part d’entre eles venián de lenh e parlavan pas la lenga) e trapèron dins l’occitanisme lo biais de se revendicar coma paísans, rics d’una lenga e d’una cultura, eretièrs d’una civilisacion respectabla.
Segond Holohan, i agèt, tre la debuta, una mesfisança dels paísans davant « los occitans » e mai un desacòrd sus los mejans de la lucha : « tot en revendicant aquesta identitat, los paísans continuavan pr’aquò de considerar los militants occitans, estrangièrs al causse, coma de monde violents, autonomistas e revolucionaris que lor sosten sol èra acceptable e non pas l’estrategia » (Hololan, 1975, 406). En legissent aquò, soi un pauc suspres, e me demandi pr’aquò se Holohan fa pas un pauc d’embolh entre los « maòs » e los occitanistas de Lucha Occitana, qu’eran fòrça mens radicals dins las causadissas d’estrategia politica, çò me sembla (o m’engani ?).
Es aquí que seriá interessant d’ausir la paraula dels paísans, mas, visiblament, es pas un subjècte qu’interessava Rouaud, a mai son film foguesse una granda capitada. La causa segura es que l’istòria escrita e filmada del ligam entre lo conflicte del Larzac e l’occitanisme demora de far.
Joan Peire Cavalièr
Bibliografia
Alland,Alexander, 1995, Le Larzac et après: l'étude d'un mouvement social innovateur, Paris,
Editions L'Harmattan.
Holohan, Wanda, 1975, « Jacquerie sur la forteresse », D. Fabre, J. Lacroix, Communautés
du sud, 10/18, t. 2, p. 362-427.
Holohan, Wanda, 1976, « Le conflit du Larzac : chronique et essai d'analyse»,
Sociologie du travail 18 (3), p. 283-301.
Lafont, Robert, 2005, Vingt Lettres sur l’histoire à ces cons de français et ces couillons d’occitans,
Valence d’albigeois, Vent Terral.
Le Bris, Michel, 1975, Les Fous du Larzac, Les Presses d’aujourd’hui.
Martin, Didier, 1987, Le Larzac. Utopies et réalités, Paris, L’Harmattan.
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F77%2F77%2F115864%2F127947034_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F81%2F11%2F115864%2F125629362_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F55%2F97%2F115864%2F125525639_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F81%2F98%2F115864%2F123537864_o.jpg)