Depardon : perfils paísans e mòrt de la lenga

 

[per una version en francés d'aquel article picatz aquí]

Depardon : perfils paísans e mòrt de la lenga

 Quora òm es estacat al mestièr de paísan, quora òm es estacat a la lenga nòstra, es gaire possible de pas èsser esmogut, e mai tresvirat per la Vida Moderna, film virat en grand part dins las Cevenas. Coma o fasiá dins las doas primièras partidas de sos Perfils paísans, lo cineasta escruta, al mai proche, amb un agach d’una intensitat e d’una doçor insosteniblas, la cara e la votz d’aquels que vivon al fons de las bòrias perdudas, al cap del camin, dins lo campestre manjat per la bosiga, entre los paredons esbodenats, contra las establas e la jaças tebèsas ont encara batega lo còr de la vida animala domestica, vacas e fedas, amenaçadas per la decision irrevocabla de la venda, quora ven lo vielhum, la malautia, a la fin, e ven la fin, per las establas, per los fenials, los tropèls e los òmes. Depardon nos mòstra aquesta fin, sens complasença, dins la beutat del paisatge que s’ensalvatja, lo long del camin que davala cap a la bòria, nos mòstra la plaça del paísan, de son còs d’òme dins lo campestre, al raz del pòrt, al moment de la partença, abans de cabussar, a la fin del film, de l’autre costat, l’autre costat… « Anatz veire Raimond », çò ditz, Raimond Privat, e lo podèm veire aital, quilhat dins son camp, mentre l’uèlh s’espaça, avans que l’agach cabusse[1].

 Vertat que, de còps que i a, lo miracle d’una sang novela se produsís, d’un reprim de vida dins lo mas, ò lo passatge del flambèu, la « represa » de la bòria. E Depardon filma aquò tanben. Mas l’òme cambia, tot de l’òme cambia, d’una generacion l’autra, d’un biais de trabalhar la terra l’autre, son biais de viure e de se tener, de caminar, son ligam amb la bestia, son biais de parlar, son accent e sa lenga, e mai lo quite biais de se calar. Lo prepaus pr’aquò es pas de mòstrar que los òmes que se morisson, en emportant amb elis tot çò que fa que son çò que son, lors gestas e lors mots, farián part d’una « autra » umanitat, pus nauta e mai autentica, mai essenciala. Pas ges. Los que vesen aquò dins la Vida moderna, butan dins aquels images lora nostalgia campestra, lor folclòre intim. Es benlèu, plan segur inevitable, mas es pas lo prepaus. E puèi, en prenent la plaça que pren, de facia ò de tres-quart, en utilisant lo plan fixe, en prenent son temps, en fasent de questions grèvas ò leugièras, Depardon, arriba a agafar,  a travèrs los trachs unencs de las caras, jovas ò vielhas, risolièras ò tampadas, quicòm de mai prigond e de mai universal, ont se balha lo (non)sens primièr de tota vida unama.

 Mas en fasent aquò, agafa, mièlhs que totis los autres los trachs particulièrs dels biais d’èsser e de parlar que desaparéisson irremediablament amb los darrièrs paísans d’un còp èra. Aquò va de las gestas mai simplas – lo biais de tener lo baston, de trespassar lo sulhet, de beire lo cafè – , dusca al biais de parlar de las bestias e a las bestias. Que las bestias son vertadièrament al mitan de la vida, recevon totas las atencions e tots los laguis : quora una de sas vacas es a man de crevar d’una mamita, Raimond Privat se daissa enaigar per la colèra e lo tristum ; balhariá, çò ditz, lo doble de son prètz, e encara mai s’aquò la podiá salvar.

 E mai son projècte es pas de balhar d’informacions, res escapa a l’agach de Depardon : las dificultats del mestièr, cada jorn mai precari e amenaçat, las bregas entre las generacions, sens oblidar l’espinosa question dels arrengaments de familha. Aquelas figuras aspras e taciturnas, e mai se fa tot per en trapar la quintesséncia d’umanitat, Depardon cerca pas a las mistificar ; quora fa parlar los dos vièlhs celibataris a prepaus de la femna del nebot paracasudada del Pas-de-Calais, nos balha per exemple una vertadièra scèna de comedia. Fa tanben parlar aquels que los debon suportar. E los vielhs an pas l’aire comòdes ! La dròlla, arribada del Nòrd amb la maire, los aima pas e a de bonas rasons : pòt pas suportar lor biais de tractar son bel paire, de lor cridar totjorn dessus... Aquò cambia pas res, aquò leva pas res a l’intensitat de la cara, la justesa de la paraula sus la vida que se’n va. E mai l’embarràs, si que non l’engarçament provocats de còps que i a pel questionaire sus son monde (quora òm coneís un pauc – e aquò es son cas – las règlas de las conversas dins aquels países, li arriba d’èsser un pauc tròp acanit, e mai francament desplaçat) es ric de sens : mòstra las limitas dins aquela societat rurala de çò qu’es decent ò pas de demandar e la prigonda saviesa del refus obstinat de degalhar inutilament sas paraulas per charar dels ligams affectius, de la solituda, de la malautia et de la mòrt.

 La lenga, plan segur, es per nosautres una de las causas mai importantas que se morís amb los vielhs païsans de las Cevenas. Depardon, que la coneís pas, que ven d’endacòm mai, es benlèu pas tròp ben plaçat per en rendre compte. En parla pr’aquò, per exemple quora ditz que la canha Mireta « compren pas que l’occitan », ò quora demanda als dos celibataris de la codena dura, se lor « resèrva » (per utilisar una litòta que respond plan a lor biais de parlar dabant la camerà) facia a la nòvia del nebòt, ven pas de çò que parla pas « occitan ». Respondon puèi categoricament qu’aquò fa pas res a l’afar, que demest lors relacions mai prochas n’i a mai d’un que l’a pas jamais parlat. Qualqu’un, sus un forum qu’ai pas pogut tornar trobar, li faguèt la remontrança d’utilisar un mot qu’es pas a biais : auriá degut dire « patoès », coma dison los paísans. Me pensi que ièu tanben auriaí fach aital, qu’als païsans d'aquí disi « patoès ». Es pr’aquò Depardon qu’a rason, perqué parla tant a sos espectators coma a sos interlocutors, que de tota manièra comprenon perfièchament lo sicut. A rason de pas cercar de se fondre dins los biais de parlar e d’èsser del monde que filma, e puslèu de los interogar e de fargar amb elis dels ligams en partent de çò qu’es el, sens fénher una empatia que podriá solament èsser falsa e risibla, per sos interlocutors e mai per los ragardaires. E puèi, aital, fa passar lo messatge mai important : qu’aqueste monde an una lenga e qu’aquèla lenga a un nom. Aviá pas trantalhar d’enregistrar dins lo primièr dels tres filmes – l’Aprocha –, l’escambi entre Marcela Brès et Raimond Privat, en disent als regardaires qu’èra d’occitan. Entre temps, la paura Marcela es defuntada e Raimond perdèt una de sas darrièras comparsas dins la lenga. Depardon subretot, presenta actualament a la fondacion Cartier (donca a Paris, forçadament !) d’entretens filmats amb de femnas e d’òmes d’un pauc pertot dins lo monde que parlan de loras lengas amenaçadas. Aquò se sona Balhar la paraula. Dins la presentacion video, sostitolada en anglés, se pòt ausir e veire Raimond Privat parlar de l’occitan en occitan (el ditz evidentament patoès), a la seguida e avans d’indians d’Amazonia e d’autres parlaires de lengas minoradas. Aquesta simpla associacion, lo fach de tractar l’occitan al meteis nivel dels parlars natius d’Amazonia, es lo signe evident que a dich de clamar dins lo desert, e a jogar a gula que gularas, qualqu’un almens nos a ausit. Plan segur caldrà anar veire aquela mòstra…

 Donca voli pas, per res al monde, faire un proces fals e marrit a Depardon, mas un languiment me pren, un infinit languiment. Es de pas aver un Depardon occitanofòn, un cineasta (que « documentarista » es pas aquí lo mot que cal) capable d’arribar amb l’occitan a una poissença aital, a l’encòp estetica e – gausi lo mot – metafisica, al pus lenh del film etnografic ò de collectage, que pr’aquò vòli pas ges criticar. Perqué, vertat, una part importanta de la Vida moderna auriá pogut èsser virada en occitan, e i auriám trobat un profièit enòrme, plan segur, qu’aquí la lenga pòt èsser solament evocada, invocada coma una realtat inseparabla de l’accent en francés dels parlaires e que se morrís ambe elis, per manca de transmission e de reconeissença, per anequiliment de lor micròsocietat rurala. Cal pr’aquò mercejar Depardon de nommar la lenga, mas es significatiu, fòrça significatiu, que per ausir d’occitan dins un film capable de toccar un public (relativament) larg, calga se revirar cap a un cineasta italian (Giorgio Diritti, L’aura fa son vir, 2007).

Jean-Pierre Cavaillé

---

[1] Podètz legir lo polit article d’Olivier Beuvelet, « Vous allez voir Raymond ».

Comments

[manjacostel]

Aqui un article polidament escrich dins la lenga occitana, (que pareis la del Roergue).
E se me fau defèci de veire que la lenga se moris, mas qu'agrada a totes de la legir coma l'escrivètz.
Qu'aparar nòstra lenga qu'es dicha a mand de morir , i a ren de mai bèl dins la vida d'un occitan, e sai que i a pas de prètzfach mai nòble per tot òme .