Lo napolitan : una lenga majoritària minorizada

Aquel article foguèt publicat dins la Setmana, n° 626, del 30.08 al 05.09 2008. Es la version occitana de lo que se pòt legir aquí en francés.

Lo napolitan : una lenga majoritària minorizada

La lenga napolitana demòra tot’ara d’una vitalitat que fa enveja[1]. Sufís de se permenar per las carrièras de Nàpols per poder constatar qu’es lo parlar dominant dels escambís dins maites barris e per totas las generacions. Al nivel provincial, es bravament parlada per mai de dos milions d’estajants. Un estudí recent monstra que pas mai de dotze del cent de las familhas napolitanas parlan solament l’italian. En mai, lo napolitan se pòt enorguelhir d’una cultura escrita e musicala fòrça rica, qu’a pas quitat de se renovelar dempuèi lo segle XIV (e mai abans, segon los que dison que lo primièr tèxte juridic italic en lenga vulgara, lo Placito di Capua, del sègle X, es redigit en napolitan). Pel biais de la poësia, del teatre e de la cançon es en fait una lenga coneguda dins lo monde tot. Basta de citar aquí qualques grands noms, coma los de Giulio Cesare Cortese e de Giambattista Basile al segle XVII, o los de Salvatore Di Giacomo, Raffaele Viviani, Ferdinando Russo, Eduardo De Filippo, entre los sègles XIX e XX. Uèi encara, la lenga es mobilisada per totas las formas d’expression artisticas sabentas e popularas, compresas las mai contemporanèas e urbanas (rock, rap, etc.)[2].

Pr’aquò, a la diferença d’autras lengas de la peninsula (l’occitan de las Valadas per exemple), lo napolitan a pas brica de reconeissença legala, pas de tutèla e (a una exepcion prèp) pas d’ensenhament, al mens dins lo quite Nàpols. Lo nombre de los que legisson e escrivon la lenga, rapòrt a los que la parlon, es fòrça redusit. Es a pro pènas s’es utilisada, e encara amb parsimoniá, per servir de basa a l’ensenhament de l’italian als imigrats recents, que per la màger part, arribats dins la vila, son mai en contacte amb lo napolitan que non pas amb l’italian. E mai se las publicacions en napolitan son pro nombrosas e los napolitanistes qu’ai encontrat fòrça exigents per l’escritura, la fixacion de nòrmas graficas vertadièras es pas realisada. Enfin, lo nombre dels que militan dins las associacions culturalas e las organisacions politicas per la reconeissença de la lenga, es fòrça redusit. Uèi, a Nàpols, una manifestacion coma la qu’avèm faita ongan a Besièrs seriá per exemple una causa completament impensabla.

Cossí explicar aquesta situacion ? Se porriá dire qu’aquò es degut al fach paradoxal que lo napolitan se pòrta tròp plan... Dins las classas las mai popularas, es una lenga non solament dominanta, mas quasi esclusiva malgrat l’escòla obligatoria, e fòrça personas, e mai tra las mai jovas, mestrejan pas aisidament l’italian. Aital, lo “dialècte” es tròp sovent vist come una barrièra a un aprentissatge corrècte de l’italian, lo signe d’una apartenéncia a las categorias socialas las mai desfavorizadas, ont se tròba encara un cèrt taus d’analfabetisme (2, 5 % segon un estudis de 1991, mas las chifras de l’analfabetisme son fòrça discutits uèi en Italia : l’Union Nacionala de Lucha contra l’Analfabetisme, en particular, afortís que n’i auriá bravament 12 % dins lo país, mas a partir d’una definicion fòrça contestabla). Es per aquò que sovent, quand òm pausa la question de la tutèla de la lenga, lo monde, e mai d’intellectuals progressistes, dison qu’es l’italian e non pas lo napolitan qu’a besonh d’ajuda. Cal apondre lo fach, plan segur, que lo napolitan es tanben la lenga de la criminalitat, de la camora, e per aquò cargada de connotacions fòrça negativas.

 Pr’aquò i aguèt mai d’una tentativa per obténer una reconeissença publica de la lenga. Subretot, foguèt presentat en 2002 al Senat, a l’initiativa de dos deputats napolitans, un projècte de lei per una tutèla de la lenga. Lo tèxte del projècte citava Pasolini disent que los « dialetti » son « de lengas al sens lo mai fòrt del mot, de còps que i a mai ricas e mai complexas que las lengas dichas nacionalas ». Se deplorava tanben la situacion d’« analfabetisme » forçat del mai grand nombre de napolitans dins la lenga que parlan generalament dempuèi lo breç. Lo projècte, que pr’aquò era pas gaire precís sus la dispausicions a prendre, foguèt pasmens refusat. D’un autre costat, un pauc pertot sul territòri, a comptat del 1990, de « leis regionalas » foguèron votadas per la proteccion e l’ensenhament de las « lengas » o « dialectes » (la terminologia cambia segon las regions) : Friól, Sardenha, Piemont, Liguria, Emilia-Romanha, Latium… A l’ora d’ara un projècte de lei regionala es a l’estudi ; foguèt presentat lo 22 de març de 2006 per l’extrèma dreta (Alleanza nationale) al conselh regional de Campania e a recebut l’aprobacion consensuala dels elegits (coma se sap plan, en Italia l’extrèma dreta es pas brica ostracisada). Prevei l’ensenhament de la lenga napoletana sabenta del segle XIX sul territòri tot de la region. Pr’aquò de napolitanistas reconeguts, coma Patricia Bianchi o Amedeo Messina, president de l’Institut Linguistic Campana, associacion dedicada al napolitan[3], e l’un dels auctors del projècte del 2002, fan de fòrtas criticas d’aquela novèla proposicion. D’efièch, coma Messina o ditz, i a pas cap de sens a ensenhar un napolitan arcaïc, fòrça diferent de la lenga parlada uèi. En mai, li semblariá grandament domatge d’espandir aquel ensenhament a la region tota ont son presentas de fòrmas dialectalas e de las lengas plan alunhadas e, de còps que i a, estrangièras a la lenga paralada dins la metropòli, e que s’ameritan elas meteissas d’èsser ensenhadas e encoratjadas (avellinese, sannese, la lenga fondada sul grèc parlada a Torre del Greco, etc.). Enfin, pas cap de dispausicion sembla prevista per la formacion dels mèstres, que sens aquò se pòt evidentament pas parlar d’ensenhament seriós.

Al delai d’aquel consensus momentanèu, deja aparentament talhvirat, se poriá donca qu’aquesta lei de tutèla regionala foguèsse pas en fait adaptada, ni aplicabla. Aital Napòls risca plan de demorar la region d’Italia ont la lenga locala es a l’encòp la mai parlada e la mens reconeguda.

J.-P. Cavalièr

[1] Lo mot “dialècte”, lo mai emplegat en Italia (dialetto), me sembla fòrça enganaire. Es aisit de mostrar que los linguïstes italians que lo conservan se plegan a çò que deurian refusar per pretendre a l’objectivitat ; es a dire la dominacion diglossica de l’italian sus tots los parlars de la peninsula.

[2] Se pòt veire l’article de Rosario dello Iacovo qu’ai revirat en frances sus mon blog http://taban.canalblog.com/archives/2006/09/25/2762766.html

Se legissetz l’italian e/ò lo napolitan, anatz veire lo sit dell’Institut Linguistic Campan http://www.ilc.it/

[3] Veire lo site, en italian, http://www.ilc.it e en napolitan, http://www.ilc.it/puosto.htm.

---