Lo Leberaubre novel es arrivat

Lo Leberaubre, 2007, n° 28/29[1]

Lo Leberaubre novel es arrivat

Lo Leberaubre, « per balhar de las raiç au leberon e far corre l’aubre la nuech », es una crana revista de literatura lemosina qu’existís dempuèi 1975, fargada e noirida per d’escrivans de primièra, coma Micheu Chapduelh e Jan dau Melhau. Son esperit e sa tòca son pro clars, qu’un tèxte introductiu tòrna afortir, dins cada numerò, a la seconda de cubertura, e que merita d’èsser citat :

« Daus trobadors aus felibres, la literatura lemosina fuget jamai l’expression de nòstra cultura populara.

Tirada ad ilhs per daus monsurs o fabricada sus daus modeles esterilisats, fuguet totjorn desempeutada de sas raiç : la natura, sas fòrças, sa mitologia.

Sem pas daus folcloristas que se boinan au costat bravisson de la chausa, pas mai daus cervelaires que se cresen « progressistas » e que disen, sens i anar veire, que tota expression naturala de l’eime popular es nonmàs supersticion.

Nautres cresem que lo paganisme, l’animisme e lo fantastic son çò que ten lo mielhs a l’arma lemosina».

Per èsser franc, i a pas una linha d’aquel pichon manifeste que ne’n fariaí pas la critica, e mai es pas uèi mon prepaus. Per exemple reconeissi pas brica aquela oposicion, aquí supausada, entre cultura sabenta e cultura populara, e la literatura d’aquela revista me sembla pas una expression mai fisèla e autentica de la cultura populara que çò que se faguèt dins lo passat, perque aquesta autenticitat pòt pas èsser quicòm mai qu’una ficcion d’autenticitat. Non solament pel fach de la reelaboracion sabenta dels elements raubats a la dicha cultura populara, mas perque la quite idea d’una cultura populara prigonda, essenciala, eterna, autentica es una ficcion romantica que tradís la realitat de tota cultura viventa, totjorn a se transformar, a  se cambiar e a acuelhir d’elements novels que venon dels contactes multiples, forçats o pas, amb d’autras. Cada cultura es un mantel d’arlequin, un ensemble mirgalhat, petaçat, bricolejat ; la lemosina coma las autras, amb de tròces entremesclats que venon de temps diferents, de diferentas formas de paganisme e de diferentas formas de cristianisme, en mai de tot çò que pòt tornar inventar a cada còp l’imaginacion umana e de tot çò que pòt analisar e criticar la rason noirida per l’esperiença (la vielha e preciosa incredulitat çò ditz populara o paísana). Es aisit, per exemple, de monstrar que lo refus complementari del folclorisme e del progressisme, causida estetica e ideologica perfiechament legitima, es un refus de dos elements fòrts e prigonds, se podèm dire, de la quite cultura lemosina. Demandatz al vielhs que parlan la lenga : plan sovent lor agrada fòrça de veser dançar los barbichets e d’entendre cantar la Gerba bauda, e son los primièrs a far una critica progressista de las quites « supersticions » lemosina d’un còp era. Aquí seriá tròp aisit de se’n tirar en parlant d’alienacion culturala. I a pas un « eime popular », i a pas un' « arma lemosina », balhada un còp per totis, i a pas « d’expression naturala » de que que siá, perque lo terren de l’expression leteraria e artistica es lo de l’artifici e del trabalh simbolic. Per tot aquò disi que « lo paganisme, l’animisme e lo fantastic », que son un pauc los tres conceptes estetics fondamentals dels animators del Leberaubre son plan segur inspirats (aquò s’agís pas de o negar) per la cultura lemosina, mas a l’encòp son una projeccion, reduccion e forçadura, e cada Lemosin demora liure de se pas reconeisser dins çò que, pasmens, es apelat aquí « l’arma lemosina ».

Aquela critica, que me caldriá evidentament desvolopar, m’empacha pas de trobar un grand plaser dins la lectura de la revista e de saludar la qualitat leteraria (e linguistica) dels tèxtes de prosa e de poesia que s’i trapan. Aquel plaser es lo de la ficcion, plan segur e del trabalh sus la lenga, mas tanben lo de l’ironia e de l’umorisme, que mancan pas e que, urosament, maites còps, relativisan la profession de fe animista. Aital, per exemple, lo raconte drolatic/fantastic que dubrís aqueste darrièr numerò, de l’òme al còr de ganhon del Melhau, polida illustracion del proverbe famos botat en exergue : « En tot crestian,/ l’i a un ganhon que duerm ».  Lo ganhon (qu’es lo pòrc per nosautres), qu’aquel personatge de l’istòria, malaut del còr, n’es un pau tròp amorós (deliciosa descripcion : « l’i a res de tan amable coma daus petits tessons, mai que mai quand son penduts ’près los botons que barren a doas renjas lo gilet de lor mair »), subretot après aver aprofitar d’un còr de ganhon (qu’un « còr, quò se tròba pas jos lo pè d’una sauma »). Fòrça plasenta tanben la seguida del Calendrier lemosin, del quite Melhau : « Lo jorn de Sent Fortunat,/ Lo quite solelh es mau lunat » ; « Per la Senta Blandina,/ Genta Mondina/ De gaire disna,/ D’una coá de sardina », o encara : « Per la Sent Domnolet [lo mai lemosin dels sants lemosins],/ Lo diable s’afolet/ Au Magolet », que anirà dreit al còr d’aqueles que se sovenon d’aquela carrièra de Lemotges, la mai ponticauda daus Ponts. Per parlar a sa faiçon, òc ben, l’umor poetic, un bocin amar, del Melhau « se pòrta coma lo pont nuòu ». Es çò que monstra plan sos Nòu petits contes de questa : « ’na nivol que cherchava un ciau », « un zerò que cherchava ’na chifra », « ’na palha que cherchava ’n uelh », « un nas que cherchava ’na chara », « un jorn qu’esperava son endeman », etc. Eri per doblidar, del meteis, un pichon tèxt autobiògrafic, fòrça realiste e risolièr : Tròp tard, una istòria de tren en retard, ont, a la fin, se palanca la pòrta al fantastic.

Dins lo pseudonim de Bernat Crotos de la Gormela e sos Cortissons se reconeis l’eime sarcastic del « Prerafaelita Tibetenc » Micheu Chapduelh, amb sa filosofia de pacotilha (mas la filosofia, de còps que i a, es tanben dins la pacotilha) : « Sabe, que las chausas an nonmàs/ l’importància que lor balhe,/ Mas quo es desjà tròp ». Vertat que del Chapduelh son mai avodables los dos contes que signa de son nom – l’istòria de l’espaurugal Gustau Tustaud e tanben la non-istòria del Petit auseu de la chamba de bois – o encara sos Momentons (titre evidentament que tradís l’autor vertadièr de Cortissons) « prosemas derisòris », literalament (qui se o podia imaginar ?) a « l’aiga de ròsa ».

De notar tanben los poemas lengadocians de Frederic Fijac e entre autres aquel Laus de la lauseta que ditz : « Leugier, liure, lusent, lo fièl linge del cant petaça la teulada del campèstre ». De leser encara lo conte-faula de Benedicta Bonnet, Raba de Raibe, qu’es, o vos podi dire, quicòm mai qu’un simple raibe de raba. E, per acabar, encara del Melhau, mancatz pas sas Cronicas tiradas de la tireta, de cronicas que foguèren en premièr escritas per la revista Terre Limousine en 2000, que ne’n volguèt pas (« Dans l’attente de savoir […] quand vous pourriez nous remettre un vrai travail », ausèt escriure Michel Desforges, que la letra es aquí publicada) : de cronicas sens concession sul país lemosin uèi, çò qu’es vengut, concretament, a travèrs d’observacions e refleccions justas e… amaras (es encara l’adjectiu que me ven), qu’un pec podria trobar solament nostalgicas, suls fialats de plastic dels pomièrs, sus las vacas falordas, sus la musica estavanida dels espleites del campestre…

An aqueste prepaus me cal ièu tanben vos contar quicòm. Lo Melhau escrich, d’aquels bruchs, d’aquela musica perduda : « Te’n vau far cordelhada, te’n balhar rencurança mai tristum […] Dau dalh, te’n rapelas ? Quante peiteleva lo dalh : pin pin pin ? quante fialavan lo dalh : balirta balarta »… abans ièr, justament, aprèp aver legir aquelas linhas me’n anèri córre los bòsques e lo campestre de la comuna de Comprenhac. Arribat al fons de la comba de Saleça (qu’es dins la comuna de Bonac la Còsta, me pensi) : miracle ! Ausiguèri, òc, ausiguèri tot proche lo « pin pin pin » del Melhau que ressonava : un òme èra sedut per terra davant l’ostal las cambas alongadas e picava la dalha. Èra d’annadas e d’annadas (trente ans ?) qu’aviái pas vist far aquò. Un eveniment mai rare que l’encontre del leberon e de l’arbre. Pròba, fin finala, que lo Leberaubrees plan una revista magica !

J.-P. Cavalièr

Lo Pastre de las armas, Frederic Fijac

---

[1] Lo Clauselon, 24460 Agonac en Peiregòrd.

De notar : la revista es pas mencionada sul catalòg informatisat de la BFM (e òc !), la cal demandar al "Pole LImousin"

Comments

[Joan-Cristòu]

Completament d'acòrd, la cultura lemosina se pòt pas reduir a çò que ne'n ditz lo manifeste mas qu'es pasmens çò melhor de la cultura, m'es 'vis.
Mas cresetz que lo resta se pòt dire cultura ? Anem, sei mas a galejar. Segur qu'una cultura qu'es pus complexe qu'aquò.
Lo cristianisme, crese pas que lo Melhau o lo Chapduelh ne'n neguessan l'influéncia mas per ilhs, s'a apoderat los vielhs mites e los vielhs cultes en un “sincretisme”. Vòle totparier pas parlar en plaça daus autors.
La cultura populara, sei completament d'acòrd, pòt pas existar “en se”, l'i a tròp de planchas culturalas dins nòstra societat (maugrat quauques mianadís) mas la gent aimen tròp s'identifiar a quauqua ren, mai quante qu'es farlabicat e s'opausar los uns aus autres. Ieu aime pas queu biais d'opausar las besunhas aitau. Totparier, qu'es malaürosament ben 'na realitat psicologica.

[tavan]

Un grand mercés a Jan-Cristòu per son comentari.
Volría simplament far doas remarcas :
1- Ma critica del manifeste del Leberaubre es pas basada sus çò que m’agrada ò pas dins las produccions artisticas e leterarias del monde legats a la revista – aquò o fau dins la seguida e la fin del tèxte – ; es puslèu una critica espitemologica, per utilisar un mòt gròs, d’aquel essencialisme cultural. Aquela critica es apiejada sus mon trabalh istoric e antropologic dins de domènis diferents plan segur, mas dins lo fond, pas tant lenh (istòria de las dissidéncias religiosas e ireligiosas a la debuta de l’epoca moderna). La cultura limosina, coma tota cultura, es una realtat dinamica, complexa, contraditòria de còps que i a, e se pòt pas redusir a aquel naturalisme animista e criptò-pagan, present es vertat, mas mesclat d’un fum d’autras apòrts, a començar evidentament per l’influéncia majora del cristianisme, e an aquel prepaus, compreni pas (ò tròp plan !) perque lo manifeste ne’n ditz res : lo sol terme de mitologia es tròp vast e tròp fosc. Caldriá evidentament tanben, per sarrar mielh aquela cultura, prendre en compte sos elements materialistes e rationalistes, si que non, se pòt pas comprene la precocitat en Lemosin de la contestacion de la Gleisa e de l’adesion al socialisme e al comunisme. Dins tot aquò mas preferéncias culturalas personalas entran pas brica, ò almens pas gaire.
2- Ma critica de l’oposicion entre cultura populara e cultural sabenta es basada sus aquela concepcion dinamica e polinomica (e donca es clar que i a pas per ièu una cultura populara « in se ») e subretot suls estudis empirics : existís segurament de diferencias culturalas e de rompeduras dins una societat coma la nòstra, pluriala mas subretot ierarquisada, amb de possibilitats d’accès al saber fòrça inegalas, mas los contactes e la promiscuitat socialas entrinan fatalament d’escambís e una circulacion culturala de cap en cima e de cima en cap, e mai quand una partida sap escriure e l’autra pas (coma foguèt longtemps lo cas). Aquela opausicion es una causa tenguda evidenta per totis sens reflexion, e aital cadun pòt tranquilament parlar de « cultura populara » ó/e de « cultura sabenta » ; mas es pas perque totis ne parlan (de manièra mai que mai confusa e contradictòria : la cultura populara per la Veytisou es evidentament pas la del Leberaubre !) qu’existisson coma de realtats efectivament separadas. Cal pas confondre los discorses e las causas.

J.-P. C

[Joan-Cristòu]

Me vau abonar regde a 'quela miràudia, que l'ai pas d'enguera fach mai que lo Melhau ne'n era trasvirat dins un corrier que me mandet.
Vos vòle mas 'quí balhar un tròç de pensada sus lo manifesta dau Leberaubre.
Que remire la realitat vertadiera de çò qu'es lo Lemosin o pas, zo pòde pas dire absoludament. L'i faudriá 'nar veire de pus près. D'alhors, los quites fondators de la revisda disen-t-ilhs pas "Nautres cresem..." çò que se pòt benleu compréner coma un acte de fe absolut (cresença) o mas pusleu coma un simple biais au mieg d'autres de veire l'“arma” lemosina. Cresen-t-ilhs donc portar la veritat o ren mas 'na veritat (la lor) ? Ieu, saubriá pas dire.
çò qu'es segur, qu'es que coma biais de veire lo monde, lo monde lemosin, me, 'queu manifesta me conven totalament. Vos vau dire per de qué.
S'agiriá de sentir en lo monde, la natura, l'arma (o benleu l'eime) que l'anima, e de la balhar de tastar, daus uns biais, per l'escritura. Los textes daus autors remiren mas lor sensibilitat de fàcia a 'queu monde que l'escritura se maine de fantastic, de burlesc, de fantasiá, de naïvetat... per ben dire de tots los genres o mòdes que se tròben dins lo Leberaubre. Sabe pas çò que ne'n dirián los autors de quòquí mas qu'es aitau coma ieu sente lor escritura.
Partent d'aquò, pòt mas l'i aver de las contestas. Perqué ?
Davant tot, “arma”, qu'es aquò ? Los esperits racionalistas ne'n voldràn segur pas auvir parlar, en tots cas compresa coma espirituala puei que entau se 'pruesma de tròp de l'“eime” dau paganisme o dau cristianisme ; mai si a l'origina dau cristianisme l'i aviá ben la diferenciacion “arma"/"eime". Totparier, mas que balhan a “arma” lo sens comun de "sensibilitat", tot lo monde se podrián acordar. Mas pòden pas èsser segur si aquí se tracta de l'un o de l'autre. Me, m'es d'avís que qu'es empluiat aquí au sens prumier.
Adonc, lo Lemosin, los Lemosins, lo lemosin, la natura lemosina (e donc universala) auriá una “arma”/un “eime” ? L'i-auriá una dimension essenciala dins la natura lemosina, la natura simplament ?
Bon, per me/ieu, òc l'i a quauquaren detras las aparenças, una essència si voletz. Donc, çò que perpausa lo Leberaubre, qu'es de liurar una percepcion de 'quela essència e quò me conven.
Sens consentir a son manifesta, de tota faiçon, crese que çò que balha de legir lo Leberaubre pòt èsser acceptar per tot lo monde mas que l'i vesan un procès artistic. Ten, vesetz, lo Joan-Peire Cavalhier, quauque pauc racionalista l'i tròba mai que dau bon, dins 'quela revisda. Pasmens, per los autors, lor veritat es benleu pas “nonmas” artistica.

Plan ben entau ! D'un biais simple, ieu aime mielhs percebre o que me balhan de percebre un monde “enchantat” que non pas la miséria balhada per l'esperit pas que racionau (que siá lo meu o un autre). Lo monde, l'aime pas que trasreau e p'un piau estrictament percebut coma materialament materiau, solide, immudable. D'alhors, per me, lo monde es ren mas dolor dins sa manifestacion.

E los Lemosins, coma son ? Aimen los gropes foclorics ? Segur, la gent d'auei an mas conegut quòquí de çò que ne'n pòt “sobrar” de la tradicion (lo folclòre, qu'es un pauc coma 'na treva). Entau, l'autre jorn, quauqu'un me disiá que podiá pas dançar sus la musica tradicionala e qu'aimava mielhs la musica folclorica per zo far !!! Qu'es pas de l'alienacion culturala ?
Benleu que lo manifesta dau Leberaubre tòrna inventar o imagina un Lemosin raibat, pasmens, me l'aime mielhs aitau coma lo raiben.
Los Lemosins an probable jamai viscut prigondament lor cultura coma lo Melhau o lo Chapduelh l'imaginen mas podián pasmens pas èsser tant alienats e mancar de tant d'eime coma son lo monde d'auei, qu'es pas possible ! Dau mens contavan, chantavan, dançavan, semnavan, siblavan, coneissián los noms de las plantas,las potingas, los animaus... Me diretz coneissen auei tot plen d'autras chausas ? Oc-es benleu, mas de qué que nos còpe pas de la natura (mai si 'l'es aprivada per l'òme) ? Un òme elevat fòra terra, sabe pas çò que nos menará de bon ! Veiquí, an copat lo liam, lo faudriá benleu restablir si qu'es d'enguera possible e s'auriá pogut eschivar zo copar mas que sián estats pus fins en gardant los bons costat dau progrès nonmas.
'Chabarai 'quí emb l'opausicion cultura populara/cultura sabenta, la vive belament tots los jorns. N'i a totjorn un per dire que lo patois, qu'es pas 'na lenga (en fet, qu'es pas culturau). E 'n autre que l'occitan, qu'es 'na besunha d'intellectuaus (fai pas gaire que l'auviguei quòquí). En Lemosin, qu'es verai, l'i a jamai 'gut d'expression de la cultura populara tant en occitan coma en francés (se podriá quò far ? benleu totparier). E me parlatz pas daus escrivadors daus ostaus d'edicions locaus !