Una visita a Expòlengas

Aquel article es estat escrich pel jornal la Setmana (que lo passèt perqué volia evitar una "polemica esterila" çò ditz amb Couleitiéu Prouvènço)

[Se volètz una version francesa mai clicatz aquí ]

Dins lo metrò parisenc d’afichas convidavan lo monde a vistalhar Expòlengas, Pòrta de Versalhes. I anèri lo jorn de la dubertura, lo 24 de genièr passat, per veire un pauc de que se trachava. Me cal confessar que pòdi pas balhar de responsa clara sul sicut, perque las tòcas de la manifestacion m’an pas sembladas pro claras. Es una mena de fièra de las lengas, ont se costejan de taulièrs mai que mai oficials e comercials, mas tanben associatius, ont la reclama per de metòdes de lengas, d’espleches informatics e de sejorns lenguïstics se mescla a la propaganda de las nacions presentas e a la reclama toristica. Las conferéncias son subretot comercialas elas tanben, rarament didacticas o scientificas… E foguèt pas lo libreton balhat a l’entrada que me’n diguèt mai, qu'èra pas qu’una tièra de lètras oficialas, en francès, almens çò me semblèt, mas dins aquel patoès que se ditz « de lenha ». Las signaturas èran de las bèlas, de las famosas : Bernadeta Chirac, Liodmilà Potin (perque la Russia ongan èra lo país convidat), Gèli de Robien, Renaud Donnedieu de Vabres, Caterina Colonna... çò que disián ? res, un fuòc d’artifici de contentament e de satisfaccion. Ai solament apres que lo russe foguèt la « primièra lenga dins l’espaci » : afirmacion fòrça temeraria, se I pensam plan…

Çò que poguèri veire tot sol, es en primièr que las lengas èran pas plan nombrosas : 60 disiá bravament lo libreton ; ièu, sus la tièra dels taulièrs, ne contèri 24. Benlèu ne doblidèri qualquas unas, mas de tot biais las 23 lengas oficialas de l’Union Europenca « presentas plan segur » (çò disiá la comissaria de la mòstra dins son introduccion), i èran solidament pas totas ! Per far una comparason, sufís de remembrar que per son edicion de 2006, lo Forom de las lengas de Tolosa, organisat per Claudi Sicre e sos amics, ne presentava al mens 120, que se parlan dins la vila de Godolin. Es benlèu pas grand causa rapòrt al nombre de lengas parladas dins lo monde, mas fòrça mai que dins la mòstra parisenca. Pas de lengas d’Africa (en defòra de l’Araba) ; pas de lengas amerindianas (ont es l’inuit del president ?) ; pas de lengas asiasticas en defòra del chinés e del japonés, etc. etc. Per contre, evidentament, l’anglés, lo francés, l’espanhòl e l’alemand prenián la mai granda plaça, amb lo russe (pas d’autras lengas de çò que fuguèt l’imperi sovietic, e subretot pas lo tchechén !)… Mas que volètz, logar un estand còsta car, e las lengas pauras, nacionalas o minoritarias que sián, son nombrosas. Plan segur, lo quite matin, dins lo RER e lo metrò aviaí crosat de monde, sens o saber, que parlan un fùm de lengas pas presentas (pas presentablas ?) suls taulièrs. Aquels podon contunhar de se crebar per nosautres en silenci, segur de pas jamais trobar de reconeissença a la fièra de las lengas... Al contrari, la primièra causa que lor es demandada es justament de daissar tombar lor lenga, per parlar sonque lo francés als dròles. Lo plurilinguisme vantat a Expòlengas es reservat als rics ! En çò dels paures, aquò s’apèla l’andicap del « patoès del país » (cf. lo rapòrt Benisti).

Me fasiái aquèlas reflexions, quand te vegèri, al mitan de la mòstra, lo taulièr de la Delegacion Generala a la Lenga Francèsa e a las Lengas de França (DGLFLF), que presentava d’espleches informatics : logicials de traduccion automatica, memòrias de revirada, identificadors de lengas, diccionaris multilengas electronics, que lo ministre ne fasiá la reclama dins sa lètra… sens allusion evidentament a las ditas lengas de França. De tipes en còstumes, serioses come de papas, quilhats davant de taulètas redondas, te fasian petar los dets sus de clavierots sens t’agachar. Mas me voliái pas descorajar per aquò. Te sonèri una ostessa e li demandèri s’aviá quicòm a me balhar per m’assabentar sus aquèlas misteriosas lengas de França : me balhèt una ficha de carton : Les langues de France : un patrimoine méconnu, une réalité vivante, signada Nina Catach. Insistissiaí en repotegant qu’aquò èra puslèu estequit coma informacion, la femna me diguèt qu’èra « melhor que pas res » e, per se debarassar d’aquel emmerdor, me donèt un libreton de 5 paginas pichonelas titolat  La langue française à travers les âges, ont se parla pas enlòc del rapòrt del francés, dins son istòria, amb las autras lengas del territòri a l'ora d’ara (pas cap d’allusion tanpauc a l’istòria de las frontièras, perque la França, zo sabèm plan, es etèrna, e etèrnelament exagonala). Per èsser oneste me cal apondre qu’en furgant tra un bèla colleccion de papeiròlas e libretons sus e dins la lenga de Racine, descobriguèri un libreton pels enfants (Des langues plein les poches, 2003), qu’es pas missant, e mai lo darrièr n° 8 de la pichonèta revista de l’Observatòri Linguistic Langues et cité (daissi los titres en francés per mostrar que, plan segur, las lengas de França, a la DGLFLF, se podon dire solament en francés) que presenta, mas fòrça rapidament, de causas plan interessantas suls resultats de l’enquesta en Auvernha, sul Franco-provençal, suls maroquins de Còrsa, los medias en breton, lo projècte « teloc » de basa textuala occitana… De tot biais, tot aquò amolonat, fasiá pas grand causa : una miseria. Negadas dins una ondada de causas sul francés, las lengas de França èran invisiblas. Aquò nos balha de que soscar sul ròtle e l’eficacitat d’aquel organisme qu’a son dire fa tant de causas remirablas per las lengas nòstras.

Èri aquí a tornejar en repoteguant, quand tombèri suls taulièrs superbes e subrebels de la Generalitat de Catalunya, del Govern de las Isclas Balearas, de la Xunta de Gallicia e de l’Eusko Jaurlaritza (Govern basc). Una pichona parladissa amb cadun, e me carguèron come un ase de prospectus, calendrièrs, afichas, babòias, mas tanben de libres de valor, de Cd ròms de tèxtes, de Cd de musica, de Dvd... Es a dire un escapolon consequent de la produccion culturala en catalan, en gallician, en basc... Las grandas sacas de papièr i sufisián pas ; un tipe del taulièr de Gallicia que me vesiá entravacat aital, arrivèt a la rescossa per me balhar una polida sacòcha a las armas de la Xunta... Plan segur, se podriá trobar a redire sus aquèla comunicacion fastuosa, que trantòla entre la « babòiacion » - se podèm dire - de las lengas e culturas e une vertadièra promocion de la literatura, dels arts e del saber dins las lengas d’Espanha. Mas venent del taulièr de la DGLFLF èra lo paradis sus terra, lo país de cocanha !

Aquèla impression podiá malurasament pas qu’èsser afortida per la magra preséncia dins la mòstra d’aquèlas susditas lengas de França, que se limitava en fach a dos taulieròts  de l’Ofis ar brezhoneg (Ofici de la lenga bretona) e de l’Amt für Sprache und Kultur im Elsass (Ofici per la lenga e la cultura d’Alsacia), fòrça mai simples e esparmiaires que non pas los Espanhòls. Donca pas d’estand occitan, que benlèu còsta tròp car per l’IEO, o aquel d'aquí es benlèu tròp ocupat amb la preparacion del la manif del 17 de mars... Per èsser precis, n’i aviá ben un de taulièr ont se podiá parlar occitan, mas èra un estand anti-occitan ! Òc, aquel del Couleitiéu Prouvenço, que balhava al monde un papièron de crida a la contra-manifestacion d’Arle lo quite 17 de mars : « Lou Couleitiéu apello lou pople de Prouvènço à s’auboura fin de pas cabussa dins uno gloubalisacioun óucitano e pèr serva soun èime ». E òc, per aquels provençals, la globalisacion, es l’Occitania ! Podèri pas m’empechar d’anar cercar brega e de dire a la dama e al monsur que tenian lo taulièr que puslèu de manifestar « contra » seriá melhor de manifestar « per » e « amb » nosautres, se per elis coma per nosautres la tòca es « la » lenga. Mas es aquí lo problema ! Qu’emplegar lo singular es un crime contra « lo » provençal (per que se i a de « lengas d’òc », i a pas qu’un provençal !). Mas, çò disiái, se vòlon parlar de « las » lengas d’òc es lor dreit, anèm pas nos far la guèrra per un singular o un plural, non, coquin de sòrt ! Lo monsur se prensentèt : èra lo quite Joan-Peire Richard, president del « Couleitiéu », que me respondèt tot a trac que « nos » los volián envasir e escanar, escafar lor « identitat », impausar nòstra lenga « artificiala » e nòstras « calandretàs » (e òc, legit aital a la francesa,  coma lo fan malurasoment quasi totis dels quites parents d'aquelas escòlas) en Provença, coma l’avèm fach amb totas las autras regions ont se parlan « las » lengas d’òc. Suffísiá pas de dire que l’occitan es una lenga dialectalisada, que reconeis donca totas las diferéncias e especificitats provençalas (e mai d’unas qu’elis reconeisson pas !), perque l’argument definitiu es lo de la grafia « classica », que seriá la pròva indiscutabla de l’impausicion d’un mesme occitan estandardisat a totis. E la reconeissença de la grafia mistralenca es una concession que sufisís pas : poirèm discutir non mas lo jorn ont reconeitrèm que l’occitan existís pas ! A aquel discors se mescla la revendicacion d’èsser francés mai que tot e lo sòspeit que seriám nosautres totis de nacionalistas occitans, declarats o amagats. Me cal confessar que me foguèt fòrça malaisit de m’explicar, amai se i aviá pas cap dins la discutida d’animositat personala. Per exemple, se disiái qu’èri sortit d’Albi, mas installat a costat de Lemotges, alara lo monsur disiá a la dama qu’èri anat impausar lo lengadocian central als Lemosins, paura region de lenga d’òc qu’a perduda son « identitat » e son « eime ». Quora disiái qu’aviái apresa la lenga dins Tarn e Garona, tot veniá clar : aviái apres lo lengadocian e donca lo parlavi pas (segond lo vielh proverbi : « lo patoès se sap, s’apren pas ») ; donca podiái quitament pas dire qu’aviái apresa la lenga de mons grands ? etc. etc. Tot d’un còp ai vertadierament soscat qu’aquel monde eran pas tant de marrida fe que clafits de prejudicis, d’ideias fixas e falsas, e en primièr dins lo biais de se fargar l’enemic, de dreissar lo retrach-robòt de l’occitanista e de voler veire a tot pretz dins l’adopcion d’una grafia comuna, l’impausicion d’una lenga unificada (qu’esistís pas e que la majoritat dels occitanistes ne combat lo projècte). Mas justament, ai l’impression que coneissan pas plan la grafia que combaton, que la legisson pas e la volon pas legir, mentre que nosatures podèm legir sens dificultat e sens fàstic la grafia mistralenca. Vertat que la question de la grafia es al còr del problèma, non pas de per ela, mas per tot çò que suspausa e mena, perque la causida d’una grafia, inspirada del francés o d’una grafia independenta de la lenga nacionala, determina una relacion al francés – reconeissença de nòstra minoritat diglossica o al contrari mira d’emancipacion – e implica en efièch l’esbocinar en lengas e países separats o signa al contrari una apartenéncia comuna, pas tolerabla per un fum de monde qu’en defòra de lor « identitat » locala (e mai localista) accepton pas que la sola e unica identitat nacionala, francésa evidentament.

Tot aquò ai pas gaire pogut zo dire perque la discutida foguèt copada quand aribèt un jovent, probablament locutor d’una d’aquèlas lengas que seràn pas jamai convidadas a Expòlengas, que nos balhèt una reclama per un restaurant que prepausava sos servicis als expausants, tota escrita en anglés, e que te cantava la savor de sos chiken wings, and so on. Aquò, nos botiá  totis d’acòrdi, enfin, aparentament.

Joan Peire Cavalièr