Laurenç Revest : Quauquas reflexions sus los espacis de rescòntres entre dialèctes occitan
Lo cas dau lengadocian oriental (montpelhierenc e cevenòu) e dau provençal rodanenc (rodanenc e nimesenc) segon la reparticion das articles definits plurals
o la ritornèla de Vidorle jòga qué particion ?
1- L’espaci dialectal es una question que sembla trabalhar particularament lo monde de l’espaci provençal en rapòrt das autres dialèctes occitans. Sembla que siá una necessitat de defendre son espaci lengatgièr fàcia a « l’invasion lengadociana » (traduccion : dins aquel discors, occitan = lengadocian), perqué Provença a plus la man ni lo prestigi qu’aviá dau temps de Mistral sus l’ensèm das païses occitans. Cal pertejar son dinamisme ara.
Lo discors sus l’espaci provençal mescla sovent istòria (region administrativas inclausas) e lingüistica. Per la zòna de rescòntre entre lengadocian e provençal, avèm principalament doas sorgas cartograficas :
- Las mapas dau CNRS « Atlas linguistique du Languedoc oriental » (ALLOr) amb una ret d’enquista larga d’un vintenal de quilomètres entre cada ponch.
- Las mapas provençalas coma la mai emblematica de « Prouvènço d’Aro »
Comptam pas las mapas aproximativas e non detalhadas fachas per las associacions dins un encastre de presentacion das departaments occitans, que Gard se tròba mai o mens partit justament en dos. Grosso modo l’arrondiment de Nimes es provençal e aquel d’Alès lengadocian.
- La mapa dau CNRS es interessanta mas tròp larga, de que se passa entre dos ponches d’enquista ? Es dificil de far un tablèu en degradat quora la « pixelizacion » dialectala es tròp importanta a causa dau manca de detalh.
- Al revenge, la mapa de « Prouvènço d’Aro » es tant detalhada a las comunas limitròfas près que la primièira impression donada es aquela d’una enquista precisa e detalhada vilatge per vilatge per trobar la diferéncia entre « loui » e « li ».
Mas ja qualquas constatacions : en lengadocian oriental « loui » (exemple en grafia mistralenca) es inexistent (d’après nòstras sorgas e conoisséncias de terren). La forma cevenòla o montpelhierenca es « los » (« lous » en grafia mistralenca).
Après avèm de simplificacions estranhas, la comuna gardonenca de Carnas –limitròfa d’Erau– es amputada de son territòri oèst per que lo trach drech fasiá segurament ganhar de temps au dessenhaire. O alora dins l’oèst de la comuna se parla lengadocian e lo vilatge parla provençal ? De segur que non.
Alora de que se passa. A Quissac, una enquista rapida permet de s’avisar que se parla pas provençal dins la comuna, levat benlèu lo cas d’escòla d’un ipotetic retirat qu’ague fach sa carrièra en Arle (que troberiam pas cap). Davalam alora mai au sud, a Fontanès, l’informator trobat sus plaça de familha dau país e totjorn demorat sus la comuna usa que de « los ». Parier per Combàs, mai a l’èst qu’un informator nos ditz « Aicí sèm un país de « los », a Montpesat meton « li » pertot e dison que nos comprènon pas ». Estupefaccion, lo limit seriá donca faus e pas a una comuna pròcha, mas un desenal de quilomètres au mens. E la ritornèla « lo flume Vidorle es lo limit entre Provença e Lengadòc lingüistics » unicament valabla entre Lunèu (34) e Aubais (o « Aubais mema » 30), vist qu’a Sovinhargas (30) lo parlar local es en « los, las ».
2- De que se passa per la representacion de la realitat lingüistica dins l’espaci ?
Tornam a la question de partença, lo monde provençalista auriá besonh de resistir a l’invasion lengadociana – mai exactament al dinamisme lengadocian – en respondent per una culpabilizacion territoriala das quites lengadocians ? Resumissi : « lengadocians : sètz ben envasidors, la pròva, regardatz, las mapas que vos mostram, lo provençal es parlat dins un espaci ben mai grand que çò conoissut ».
Dins los movements de resisténcia e de renaisséncia per la lenga d’òc, trobam un molon d’opticas.
Avèm de situacions que las associacions fan un ensenhament « off shore ». Son faches de corses de provençal rodanenc « lenga de cap d’òbra de Mistral » dins Erau, endrech que se parlèt jamai provençau. Quitament se l’espaci carmaguenc e la cultura de la bovina trapassa los limits dialectaus.
Dau temps de nòstras enquistas en lo departament Erau, enquisteriam a Boisseron. Una cobla agradiva nos aculhís, l’òme dau país parla la lenga dau país en « los, las » -de lengadocian oriental- a la granda suspresa de sa femna que cresiá que son òme parlava pas cap lo « patoès » local.
Après l’entreten, la femna que nos ditz : « Au village il y a un cours de provençal, c’est le vrai occitan que nous apprenons ». Estupefaccion, en airal lengadocian s’apren de provençau… E lo vertadièr occitan es lo provençal. Aquela expression seriá segurament pas per agradar a un cèrt « Collectif » ben conoissut du costat de Vauclusa…
N’agueriam un resson parièr dau costat de Mauguòu que s’i fa un cors de provençal rodanenc…
Es d’autant mai susprenent que la ritornèla « lo flume Vidorle es lo limit [sacrat] entre Provença e Lengadòc lingüistics » es ben conoissut tant per los occitanistas, provençalistas coma per lo public patoesant. Aquela dicha es donca una engana.
La dialectica es la mema dins l’espaci vivaroalpenc (o gavòt) au contact dau provençal e niçard. La vision provençalista es d’integrar lo maximum d’airal limitròf a Provença per se donar mai d’importança (mesclum entre istòria- administracion e lingüistica) e las apelacions localas inventadas coma « Drôme provençale » que jògan aquel juòc de Meridionalitat tipica = provençalitat.
Ne’n podèm far un parallèl en rapòrt de nòstres autres escriches (nòstra tèsi en particular).
Costat lengadocian, levat l’integracion particulara facha per Loís Alibert dau loserian e per Bernat Molin dau sud vivarés coma parlars « lengadocian[s] en cha-» –tot en notar que faguèron ben d’indicacions sus las particularitats lingüisticas d’aquels endrechs-, nos sembla que las pretencions invasivas lengadocianas son feblas, quitament de fablas. Lo cas de Carles Mouly amb la Catinou de parlar lengadocian roergat dins un airal que parla gascon garonenc es anecdotic. Faguèt pas l’objèct d’una represa massisa per mostrar una atestacion de lengadocianitat d’aquel airal gascon.
Se ponctualament, l’Educacion nacionala ensenha un autre dialècte occitan qu’aquel de l’endrech en zòna de frontièra, es sovent per de rasons de manca de conoisséncia de la realitat locala e per una abséncia de formacion dialectala per que los professors s’integrèsson au parlar local. Aquel camin es pasmens fondamental e util per que los escolans pòscon reconóisser la lenga de lor environa legibla sus la toponimia, o mièlhs practicada per de pròches o de membres de lor familha.
Nòta :
1- la situacion dau provençal dins Gardon es mal conoissuda. Fau notar la diferéncia entre lo provençal rodanenc d’Arle, Avinhon, Beucaire e lo provençal nimesenc (amb –LL e –L finals dau latin devenguts –L e –u, l’usatge de la negacion « pas cap » [‘pa ‘ka], « tus » [toes], coma en montpelhierenc). Au nimesenc podèm ajustar lo provençal « camarguenc » parlat « dei Santei Marias de Mar » fins au Grau dau Rei qu’a de trachs diferents dau nimesenc coma dau rodanenc amb los articles « lei » e non pas « li » e d’autres trachs que desveloparèm pas aicí.
2- Las zònas de protestantisme (Vau Naja, someirés…) e de catolicisme (país de Castias) se recòpan pas cap amb un limit dialectal, au contrari de trachs tipics coma per relevat per Théodore de FELICE sus lo nòrd èst de Léger Naut, zòna protestanta dau canton de « Tence ».
Laurenç Revest