’Na pèira dins lo vargier de la Lison

Dominique Malabry, Les trois vieilles

Vielha lenga de vielha e literatura occitana d’auèi

Dins un article o compte rendut paregut dins la Setmana, Sèrgi Viaule fa una estrana critica del libre de Monica Sarrasin, La Lison dau Peirat, sortit al Chamin de Sent Jaume i a ben ara… detz ans ! Entre temps Monica agèt lo temps de publicar La Setmana de la Lison, en 2007 (parlèri aquí d’aqueste grand plaser de lectura) e pujar a l’universitat de Montpelièr cap al master ! E la colleccion, "Nòstre monde", que Viaule presenta coma novèla, conten a l’ora d’ara almens 7 libres (vesètz aquí los comptes renduts del second, Mas Vielhas, del Jan dau Melhau e del cinquen, Vilajalet de Jan-Peire Reidi). Es dire l’interes puslèu distanciat per las produccions lemosinas del critic e tanben de la Setmana. Mas aquí botam tanben lo det sul deficit de critica literaria en occitan, dins la Setmana e endacòm mai.

La de Viaule es una critica estrana, perqué nos explica, per resumir, que lo contengut del libre val pas res, mas que lo contenent es formidable ; lo subjècte es sens cap d’interes, mas lo stile crane e bèl. Es pas tant aquesta distinccion que m’interessa, perqué me sembla pas cap pertinenta per la literatura, ont lo contenent stilistic es totjorn part del contengut e lo contengut, çò que se’n parla, es tant pres dins lo stile que plan brave lo que pòt desseparar los dos nivels. La critica m’interessa per lo problema que nos pòrta a afrontar, un problema vertadièr e prigond de la literatura occitana d’auèi.

Çò que nos conta Monica Sarrasin, dins aquestes dos libres (que son pas de tròces de biografia e encara mens d’autobiografia, coma zo ditz Viaule), es la vida vidanta de la Lison, presentada coma la vielha tantina de l’autora (o puslèu de la naratriça), una vielha a la lenga plan penjada, dins un canton de borg Lemosin. E zo fa, justadament, dins la lenga de son personatge, una lenga orala, una lenga de borg, una lenga de vielhs, per exprimir, dire, faire viure aqueste monde, qu’existís encara, mas qu’a ben l’atge de la Lison, un monde donca que viu sas totas darrièras annadas. Es aquò qu’agrada pas a Viaule, aqueste vielhum, aquestas vielharias que se serran del cimenteri (« avèm la marrida impression de legir un manual de subrevida a l’usatge de las personas de mai de ueitanta ans », çò ditz) e ne fa una critica generala : « los autors que se lançan dins aquesta gasanha agachan tròp luènh en darrièr ». Pr’aquò, Sarrasin agacha pas tant qu’aquò en darrièr. La realtat a l’encòp umana e lingüistica que descriu e imagina es a desapareisser, òc, mas es ben encara presenta. Una causa es utilizar la lenga per parlar d’un còp èra, una autra per parlar de çò que viu encara. Confondre las doas causas me sembla pro grèu, foguèsse solament al nivel etic.

Bon, mas pr’aquò avèm compresa la critica, e Viaule trantalha pas a balhar d’exemples de çò que podriá e deuriá far la literatura occitana d’auèi : « perqué pas la vida vidanta en Lemosin al jorn d’auèi ! Perqué pas lo cadajorn d’un pilòt d’ensag que seriá davalat a Tolosa trabalhar a cò d'Airbus-Industria ? Perqué pas las aventuras amorosas d'un monopatinista lemotjòl ? O alara l’autobiografia d’un jogaire professional del club de basquet de Lemòtges ? ». En fach, perqué pas ? Ièu soi d’aquelis que pensan qu’una lenga pòt tot dire, tot exprimir, totas la situacions… Mas alara, es clar, aquò vòl dire revirar en occitan de situacions viscudas en francés e tanben dins de lengas de l’imigracion o del monde entièr (vesètz per exemple las nacionalitats o originas dels jogaires del CSP, lo pilòt d’ensaj parlerà probablament tanben anglés dins son mestièr, etc.), mas pas mai en lemosin. Aquel trabalh de transliteracion lingüistica, zo cal joslinhar, s’es totjorn fach en literatura : los Trojans parlavan pas lo grèc d’Omèra ni mai lo latin de Virgila. Gaireben tota la ficcion occitana contemporanèa, per la fòrça de las causas, es òbra de transliteracion, vist la desocialisacion avançada de la lenga. Mas alara cada autor dèu se fargar una lenga que pòsca pegar al monde social imaginat e/ o descrit. Es pas tant aisit qu’aquò, mas daissa tanben una granda libertat creativa. Aital pr’aquò vesèm plan que la lenga e l’estile utilizats per la Lison serián absolument impossibles per parlar de la vida d’un pilòt d’airbus o d’un basquetaire, perqué aquesta lenga, coma avèm dich es completament aderenta al personatge e al monde de la Lison. Un còp de mai vesèm plan que se pòt pas separar lo contenent e lo contengut, la forma e lo fons. Cada situacion reala o fictiva demanda una recerca stilistica a biais e cada stile balha son especificitat, son unicitat al monde contat. Se lo monde de la Lison es despassat e trespassat, la lenga tanben, que lo far èsser çò qu’es per la magia de l’escritura. Mas a pas cap de sens de rasonar aital. Pr’aquò debèm gausar dire, perqué es nòstra vertat, la trista vertat de la lenga nòstra, qu’amb de libres coma la Lison dau Peirat, un usatge de la lenga en adequacion naturala, se podèm dire, amb la realtat descrita e transfigurada per l’escritura, es a s’acabar. E aquò, almens per ièu, lo rend encara mai precios.

Joan Pèire Cavalièr

Comments

[Claude Sicre]

Merci à tavan pour sa critique . En art ( y compris en littérature bien sûr ) , il est totalement impossible de trouver une forme et un fond , un style et un contenu, etc etc . Ce que savent les grands critiques , mais que ne savent pas les journalistes de France-culture , de 'libération plein d'autres . C'est bien que nous nous en rendions compte dans la spécificité de la littérature occitane , avec ses exemples précis qui enrichissent la critique internationale . Il faudrait que quelqu'un fasse un article de fond .

- tistou ne devrait pas mettre tous les toulousains dans le même panier : il y en a qui savent lire , et qui savent aussi que , historiquement , on doit l'invention de l'art trobadoresque et tout ce qui va avec aux limousins au sens large . Et que le seul grand humoriste occitano -occitaniste , et le plus drôle , est incontestablement celui qui publiait lo prerafaelite tibetenc , depuis chez vous . Et plein de choses encore .

Adiciao !

[tistou]

à voir : (c'est en 3 parties) une table ronde tenue à la médiathèque de Limoges en 2013

http://www.dailymotion.com/video/x18cyal_table-ronde-ecrire-en-occitan-aujourd-hui-animee-par-jan-dau-melhau-et-michel-chadeuil-partie-1_creation

[J F Blanc]

Arribi un pauc tard dins la discussion... ai pas legit la pròsa en question, nimai la critica. Me soi ensajat a la critica i a qualques annadas, es pas aisit... Cresi sustot que i a una manca terribla de coneissença de la literatura nòrd-occitana dins l'occitanisme.

Per se limitar al lemosin, entre la granda Marcela, lo Melhau, lo Chapduelh, lo Ganhaire e sustot (per ma, mas es un afaire de gost personau) lo Berland... crese qu'avem d'autors de granda qualitat, e qu'ailàs ne demòra pas gaire en sud-occitan (benlèu lo Gonzalès e lo Brun, fa pauc...)

Fau legir "los dos einocents", o "los jorns telhòu". Es pas un afaire de nostalgia paisana, es, coma escriu JCD, nòstre monde. Es una part importanta e necessària de nòstra identitat.

[tistou]

Per dire vrai, lo passat pòt l'interessar, lo Sergi Viaule, mas fau que quò sia queu daus catars o daus trobadors, pas d'aqueu passat de la Tresesma Republica que faguet de nòstre monde daus ploucs sens interest. N'i a un fais d'occitanistes sabents entau, per los quaus l'oc era lenga d'aur au 12esme mas nonmas patoisaria einocenta au 19esme...

Mas "nòstre monde", qu'a pas d'enguerastot a fach chabat de crebar en Lemosin, n'es pus lo lur, despeu un brave moment... Som pus dau mesme monde, un fossat priond se chavet, e lo probleme qu'es qu'en defendant la lenga, n'autres chas nos e ilhs chas ilhs, defendem pus la mesma chausa, las mesmas valors, la mesma cultura, lo mesme monde...

[Bicanard]

Beleu ben que degun l'escoten, lu Sergi Viaule, mas eu es representatiu d'un biais de pensar dins 'na partida de l'occitanisme qu'a mas dau mespretz per la cultura populara en generau e ne'n pòt pas mau de queu nòrd occitan emb sa linga curiosa e sas genhas paisanas. Dau passat, vòlen far tabla rasa.