Alfred Marpillat, satirista lemosin
"Enfi! que vous dirai ? Ai cregut un moumen veire moun vielh Toanet, tant ilh vous ressemblava."
Per s’esclafar
Alfred Marpillat, Per s’esclafar. Poésies limousines avec traduction française, éd. Robert Joudoux, Lemouzi, 6e série, n° 199, 2011.
La revista Lemouzi, gaireben la sola a presentar lo patrimòni literàri lemosin, torna publicar lo libre d’Alfred Marpillat, felibre vadut a Tula, Per s’esclafar. Recueil de poésies limousines avec traduction française en prose rythmée, paregut a Paris en 1897 dins la Bibliothèque Félibréenne de Pierre Duffau. Es un pichon recuèlh, vertat, mas val la pena d’èsser legit : lo Merpillat en efièch, en lòc de se perdre dins lo lirisme del terraire de la pichona patria, coma tant d’autres, causiguèt lo rire, un rire bravament satiric e mai, de còp que i a, puslèu ferotge.
Coma zo nos conta Robert Joudoux, lo director de la revista, dins son article introductiu (« Un félibre tulliste valeureux : Alfred Marpillat (1857-1917), maître en gai savoir »), l’autor foguèt membre de l’escòla felibrenca de Briva creada pel grand Joseph Roux en 1892. Del Roux (Rous, escriu Marpillat dins la grafia de… Roux), Joudoux a tornat publicat i a pauc de temps son estraordinaria gramatica (Grammaire limousine, Lemouzi, n° 196, 2010), qu’es fòrça mai qu’una gramatica : conten en efièch de reflexions de tota mena sus la lenga parlada en Limosin e son istòria, de consideracions sus la grafia (fòrça interessantas) de proverbis e biaisses de dire a bodre, etc. Demest d’autras causas, Roux i presenta la defensa e illustracion de sa grafia del lemosin, en ruptura amb la grafia mistralenca (mai que mai fonetica, sus la basa del còdi francés), fargada en contacte e referéncia amb las escrituras dels trobadors. Per sostener l’originalitat grafica e l’autonomia linguïstica e literària del Lemosin, botava en davant sa famosa formula identitaria : « Siam nos e degun pas ». Mas Foguèt aital que lo Roux getèt tanben las fondamentas de la grafia panoccitana dita « classica ».
Lo Marpillat foguèt un dels mai fisels al Roux e cal dire que lo passatge entre son biais d’escriure e lo nòstre es fòrça simple, coma zo veiretz.
Sortit « del fons del barri d’Alvergne » a Tula, ont son paire, çò disiá, èra « òme de lètras », es a dire factor de las pòstas (!), faguèt una polida carrièra de perceptor de las contribucions dirèctes a Paris. Alai, foguèt membre fondator del Bornat de Corresa (Ruche Corrézienne) dins la capitala e membre de l’escòla felibrenca parisenca, ont se mostrèt « excellent poeta comic e fin disaire ». « Parlava aisidament la lenga del país, çò ditz J. Plantadis en francés, amb l’accent de Tula qu’aviá pas jamai doblidat, e s’èra botat a la cultivar amb amor e bona umor. Dins son ostal, li agradava de ramusar sos amics, perqué èra cordial, bon, generos, serviciós. Per elis, confeccionava el mème los melhors plats del terraire. Aviá pas son parièr per far las farciduras, una flaunharda o preparar de cagaròls a la mòda de Tula. E aquí, ne contava plan de niorlas [sic] e de petofias [sic] ».
Cal pas doblidar, en efièch, que Paris, dins aquel temps, èra un centre important de creacion literària occitana, gracia a la preséncia d’aquels exiliats daurats de la Republica, saberuts e benestants, los almens qu’avian pas encara renegat lor origina e lor lenga. Es fòrça paradoxal d’entendre, dempuèi Paris, la critica felibrenca de Paris e del centralisme cultural : « Paris rei aviá remplassat lou rei Souleth. Avia dich sens faissou a toutz aqueus qui tenon na pluma : La leteratura, que ieu ». Es per aquesta citacion de Lacoste du Bouig que Marpillat comença sa prefacia, puèi seguís aital de sa pluma a el (respecti evidentament la grafia originala) : « Impauzava als artz emais a la letras sas modas e sas les aubitrarias. Per boutar fi ad aquel abus de douminaciu, dels letratz, dels artistas mietjournals an fourma ’na granda assouciaciu, lou Felibrige, e, en s’ajudan lous uns lous autres, an voulgut rerietar dins lours obras lou caractare e l’engenh de chada prouvensa. […] Per develoupar lour persounalitat, lous felibres an ’gut recours al mouian lou mai pouderous, la cultura de so que l’on apela lou patoues, ou puleu, de la lenga d’oc, qu’avia del deja, ia sieis cenz ans, dels escrivans, les poetas, lous troubadours qui siervon d’autours classics à lours countinuaires ».
La lucha contra lo centralisme – lo Paris rei –, presentat aital, dèu èsser una batesta culturala, e non pas politica, e concernís una elita, una federacion de grops d’artistas e d’escrivans, cadun estacat a l’esperit de sa « província », mas que se reconeisson totis dins una meteissa lenga (d’òc) e una meteissa tradicion classica, la dels trobadors. Aital, coma zo ditz lo poèma d’intrada intitolat Trinitat Felibrenca, la lenga d’òc es « lenga d’or », declinada second la trinitat de Mistral, lo Provençal, Foures, lo Lengadocian (coma el, Marpillat es socialista), e de Rous, lo Lemosin.
Aquò per las intencions e lo cadre felibrenc. Seguisson de pèças en vers totas mai o mens comicas, pauc respectuosas pels notables (de legir Lou Banquet daus meras, sus lo viatge d’un cònsol que pren lo tren pel primièr còp cap a Paris), pels clèrgues, per las femnas, fin finala per la societat tota de la Corresa prigonda.
Se la Nanoun se plora al sermon del rector en cadièra, es pas de contricion, coma zo crei lo curet, mas perqué aquel d’aquí la fa irresistiblament pensar a son ase Toanet crebat passat ièr :
Aitabe, al sermoun, tout en vous m’atirava ;
Vous remudavatz tan credavatz talamen,
Enfi ! que vous dirai ? Ai cregut un moumen
Veire moun vielh Toanet tant ilh vous ressemblava !
Lo Marpillat se refusa pas l’umor lo mai gras, subretot lo que vira a l’entorn de l’evocacion o vision espauruganta e terribla de las parts intimas de las femnas. Apena la Mariou leva sos gonels, lo lop que la voliá manjar, prés de paur s’enfugís dins los bosses. Al vicari qu’aviá cregut que de tombar per terra, la vielha ne’n aviá cassat sa tabatièra, aquèla li respondèt : … ai quatre-vintz ans
E la fauta sia pas ben ruda
Can la cassessa per mitan :
Ia be prou de temps qu’es fenduda.
Son de pèças aital, me pensi, que Plantadis apèla « petòfias », es a dire istòrias pebradas o « gallesas »...
Mas lo poèma mai interessant e mai encapitat es, çò me sembla, Las Mourtalhas ou L’enterramen de Gusti, vertadièr cap d’obra, a l’encòp una descripcion de las costumas funerairas aparentament encara vivas dins lo Lemosin de la fin des sègle XIX e una satira sociala impietadosa.
A pena mòrt, la femna de Gusti, « … per far couma chal soun dever »,
S’es meza dinz soun liech, a versat una larma
Et recet lous vezis qui, per li far plazer,
Venon de toutz coustatz presentar gran oumatge
[…]
E toutz d’escarquihar lous uelhs dins toutz lous carres,
De calcular lou be per lou mort meinajat,
De plounjar lous regartz al foun de las armares
Ou lou linge tout blanc s’estala ben ranjat.
Aquò ne interessa mai d’un, e deja (abans l’enterrament !) qualcun cerca a la sondar :
Es trop richa, sous dis, trop jeuna, mais trop fina ;
Li chaudra, dinz dech mes, se tournar maridar.
Mas la paura a pas lo temps d’i soscar, que li cal arrestar « las mourtalhas », es a dire lo repais funerari :
La soupa, lou vedel, dous moutous, tres voulalhas,
Del froumatge, del pa, quatre bastas de vi.
« La veuva vol far las chausas grandamen… ». A mai s’es pas de legna… non pas certa, quand los vesis se’n van a la neit tombada, « Gustina, tout en plours, […] s’endert en bressan doussamen sas doulours ».
A l’enterrament, lo brave monde se tornan trapar. Las femnas
Toutas del paure mort celebron la memoria
E per melhs lou purar, ilh, un ome tan bou,
Tan ouneste, tan franc, per melhs chantar sa gloria,
Respiron a ple naz la meitat d’un inhou.
Mas subretot, es aprèp, quand lo « Gusti es dinz la terra », que la festa comença !
E qual repast, Messiers ! L’om s’en leca las potas ;
Per n’en far un parier l’om quitaria lou cial.
Digus escota pas lo Benedicite del vielh curet ; un còp fach lo signe de cros,
… sens mai de retart, chadun prend sa culheira,
Tabasta quaucus cops per beilar sou sinhal
E se precipitan sus la granda soupieira;
Alors, vai coumensar un assaut general.
Puei totis de parlar de l’avenir de la « paura » Gustina :
Tout lou mounde es d’acort que pot viure tranquila
Qu’a de que demourar veuva s’aco li plai
Car, gracia Dieu, a be quauquare davans ela.
A soun atge d’alhours, deu saber so que fai ;
Mas demourar aital sia be trop grand doumatge
E, des lou lendema, sens perdre un soul moumen,
Chadun vai s’occupar de far lou maridatge.
Aquí se vei plan que lo rire es pas sens amarum, amai fin finala, aquel biais de far, se foguesse pas d’une perfeita ipocrisia, podriá passar per una mena de sapiença.
Joudoux balha una longa bibliografia de las pèças en verses e en pròsa de Marpillat que son pas dins aqueste recuèlh ; valdriá segurament la pena de las tornar publicar elas tanben.
Joan Pèire Cavalièr
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F33%2F75%2F115864%2F105930384_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F06%2F71%2F115864%2F99417666_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F48%2F24%2F115864%2F82544616_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F30%2F33%2F115864%2F79362119_o.jpg)