Recèrca occitana, novèla generacion : Albi 11 e 12 de junh de 2009
Recèrca occitana, novèla generacion : Albi 11 e 12 de junh de 2009
Los 11 e 12 de junh, me’n anèri as Albi, al collòqui internacional organisat per l’Associacion Internacionala d’Estudis Occitans : « Novèla recèrca en domèni occitan : apròchas interdisciplinarias », al sèti del Centre Universitari Champollion (ont i aviá dins lo temps las casernas).
Aqueste titre del collòqui, l’ai revirat, qu’èra solament en francés sul programa, sus l’aficha, suls sitis universitaris e associatius, etc. pròva, se ne calguèsse, que sèm pas encara arribats al minimum de reconeissença (e d’auto-afirmacion) que nos permetriá d’impausar un bilinguisme vertadièrament visible, e mai dins las manifestacions entièrament dedicadas a la lenga nòstra (vertat que dins lo programa i aviá qualque titre en occitan, mas tot lo demai èra en francés). La causa mai importanta pr’aquò foguèt, çò me sembla, que la lenga demorèt fòrça presenta dins aquèlas doas jornadas ; qualques intervenents parlèron occitan a la tribuna dels dos anfiteatres (ça que la pas mai d’un terç, çò me sembla), un fum dins lo public, e quasiment tot lo monde dins los temps de convivialitat (es aital que la diglossia se trapa duscas dins lo trabalh dels universitaris… consacrat a la diglossia de còps que i a ![1]). Cal far especialament mencion de la conselhièra municipala d’Albi, Monica Hubert, que faguèt un discors d’acuèlh en lenga nòstra (d’autres nos espliquèron qu’aurián aimat, qu’aurián tant volgut, e que avián decidit de o fa, mas que fin finala… coneissèm la cançon !). Puèi, cal soslinhar que i aguèt tanben d’intervencions en anglés e in italian, subretot sus de materias medievalas, e aquela dimension internacionala del collòqui, amb d’americans, d’angleses, d’alemands e d’italians (de còps que i a amb un nivel impressionant en occitan), fasiá vertadièrament plaser. Nos autres sabèm que la lenga e la cultura occitanas son sufisentament ricas per interessar de monde d'un pauc en pertot, e que lo monde associatiu e universitari, dempuèi un bel briu, fan d’esfòrces considerables per renforçar aquesta dubertura internacionala, mas o cal dire e tornar dire an aquelis que, as Albi coma endacòmai, sens jamai sortir de França, e mai de còps que i a de lor canton, s’alassan pas de repetir que sèm embarrats dins lo comunautarisme estequit del patès. En mai, lo plurilinguisme del monde present m’estonèt bravament : una alemanda, especialista dels trobadors e de la lirica de l’escòla siciliana (Grazyna Bozy), de lenga mairala polonèsa, parlava tanben lo francés, l’italian e lo castelhan ; evidentament compreniá l’occitan… Un jove cercaire breton, parlava sa lenga, mas balhèt sa comunicacion en niçart e coneissiá l’ebrèu (Erwan Lelièvre, que faguèt una presentacion sul « shuadit », vedètz infra), etc.
Una autra causa que m’agradèt fòrça foguèt la preséncia d’associatius nombroses a costat dels universitaris (los joves cercaires e lors professors) ; monde del Grifol d’Albi e de l’IEO Tarn evidentament (un dels organisators mai implicats, Xavier Bach, es tanben director de l’IEO 81), de Radio Albigés, mas tanben de l’ensenhament primari e secondari (calandreta, òc-bi, professors de licèu…) e en mai d’aquò qualques escolans de seconda, fòrça atentius. Es la prova de l’existéncia reala d’una comunautat que pratica la lenga (que ne faga son mestièr o pas) e que noirís un interes intellectual per tot çò que pertòca l’occitan. E s’aquela comunautat existís, s’es fòrça mai larga qu’aquí en Lemosin (ont sèm totjorn los meteisses quatre "chens" pelats), es que lo malhum d’ensenhament dins Tarn e dins Miejorn Pirenèu s’es intensificat aqueste darrièr vintenat.
Aquèla preséncia de locutors non especialistas foguèt tant mai apreciabla e apreciada que las comunicacions, presentadas subretot per de doctorants, foguèron totas d’un excellent nivel. Es vertat tanben, de còps que i a, qu’avèm ausit de causas… plan interessantas d’accòrdi, mas dins lo biais de far e de dire de las grandas escòlas, demonstrant, se n’i aviá de besonh, la perfièita incorporacion del modèl retoric de nòstres eleits, l’habitus de l’homo academicus, per utilisar lo latin de Bourdieu, que sabiá plan de que parlava. Aquel(a)s, evidentament, an parlat generalament en francés. Mas aquò tanben es una pròva de la normalisacion dels estudis en domeni occitan, que volèm a tota fòrça perque, clarament, la nòstra subrevida depend tanben d’aquel tipe de reconeissença. De tot biais, la còla dels joves colloquaires presentava pas cap d’uniformitat, e sa diversitat, puslèu mirgalhada, era, mai o mens, la que trobèm uèi dins tots los domenis de la recerca en sciéncias socialas e umanas un pauc pertot dins Euròpa. A pro pena se podiá apercebre qualque rara crotz occitana (en defòra del programa, polit, mas que n’era clafit ! vesètz l'illustracion a la debuta) ; simbòl obligat, o sabi, ne cal un, mas per ièu es totjorn un solaç de ne’n pas tròp veire, que tot aquel roge e tot aquel daurat me fan virar lo cap, sens parlar de mon anticlericalisme primari. Vòli pas doblidar de dire tanben que presèri fòrça d’ausir cantar en niçard, a la fin del repais, un dels collòquiaires de la votz encantairitz.
Aquela descripcion dels orators es pas brica politicament correcta, o sabi, aquò se fà pas dins lo mitan universitari ; se parla sonque dels contenguts dels discorses e pas dels òmes e de la femnas que los tenon. Ça que la, aquel agach sus çò que se vei, suls biaisses de parlar e de se tener pòt èsser pasmens una appròcha fòrça interessanta d’aquel pichon monde, e pas solament pel sociològ o l’etnològ, mas tanben dins l’encastre d’una (auto)critica sociala e politica.
Quasiment totas las disciplinas mobilisablas a l’entorn de la lenga e de la cultura èran presentas : istòria, sociolingüistica, lingüistica, letteratura occitana medievala, moderna e contemporanea, musicologia, mancava benlèu pas qu’un pauc mai d’etnologia e d’antropologia... L’accent foguèt mes sus l’interdisciplinaritat, e Philippe Martel faguèt una polida conferéncia plenièra sul sicut, en partent de l’istòria. Aquesta inter-, trans- e pluridisciplinaritat es evidentament fòrça necessaria dins lo tractament dels objèctes en domèni occitan, ont las questions de lenga, de societat e d’istòria venon quasi totjorn s’impausar a la reflexion. Avent pas encara lo don d’ubiquitat, vist que i aviá doas salas de conferéncia, podèri assistir solament a la mitat dels expausats, qu’es un chic frustrant. Pas mens, ai apres un fum de causas... En premièr poguèri seguir un grop de comunicacions suls temps medievals : una sus la figura sociala e economica d’un senhor albigés del segle XII dins las fonts occitanas (Sicard Aleman lo Jove, presentada per Cyril Dayde) ; una autra sul multinlinguisme e l’interpenetracion del francés, de l’occitan e del latin en Lemosin entre los segles XIV e XV (Bertrand Caron) ; e enfin una presentacion de Xavier Bach sul libre de Règlas del monasteri de las canongessas de Sant-Pantaleon de Tolosa del segle XIV, ont aprenguèri, entre autras causas, que lo papa Clement VI avia nomenat un teologian per la lingua occana [sic].
Sus la debuta de l’edad moderna, ai ausit una intervencion fòrça rafinada consacrada a la lectura crozada de la dedicaça dels Psaumes viratz de Pey de Garros amb la de Clement Maròt per sos Psaumes en francés, accompanhada d’una refleccion aprigondida sus la dobla diglossia de l’un e de l’autre poèta (Gilles Couffignal).
Per çò qu’es de la longa durada, m’agradèt fòrça l’intervencion de Stéphane Bourdoncle sus l’occitan dins aquel espaci de frontièra entre lengadocian e gascon qu’es lo Tarn e Garona, dempuèi los segles XIV duscas al segle XX ; m’agradèt fòrça perque pausava las bonas questions sus la necessitat e la dificultat per l’istorian, de remontar, en lisent los documents sovent entre las linhas, de las traças escritas, amb totas las manuplacions diglossicas, a la part invisibla de l’iceberg, es a dire la lenga coma era vertadièrament parlada pel monde dins la vida vidanta (citi lo resumit, que mòstra l’ambicion de l’interrogacion : « aqueste estudi propausa una reflexion sus las nocions crozadas de lenga e de societat, de lenga e del poder que las personas exercisson e que ne dispauson a d’escalas diferentas e a diferents nivels, e mai sus las representacions associadas al sistèma e a sas praticas, estructuras interna e externa de l’istòria de la lenga »). Fòrça interessant foguèt tanben l’expausat sabent e passionat sus un objècte marcat encara mai per la raretat e la manca de fiabilitat, de còp que i a, de las fonts : lo shuadit, o « l’estranh destin d’una lenga familiara a travès del cant del Jusiòu » (Erwan Lelièvre), amb la presentacion de dos cants de Pesah : Lo Cabrit (vengut de l’aramenc Had gadia) e Quau saup çò qu’es un ? (vengut de l’ebrèu Ehad mi iodea).
Sul segle XX assitèri tanben a una comunicacion fòrça aprigondida e sens concession de Yann Lespoux sus la famosa requesta dels felibres e occitanistas al marescal Pétain, seguida d’una reflexion plan venguda sus las trapèlas de las compromissions e dels comproméses politics totjorn dubertas jos los passes dels militants de la lenga.
Los estudis analitics e critics suls moviments occitans coma son a l’ora d’ara manquèron pas, e aquò tanben es una bona causa. Ausiguèri l’expausat d’Aurélie Joubert sus las tensions e contradiccions entre dos modèls ideologics dins los discors militants e dins lor recepcion pels locutors : lo de l’autenticitat, essencialiste e « romantic », que parla d’una lenga « naturala » e lo de l’autoritat que cercariá d’impausar un estandard per totis (que me sembla un pauc esagerat, tant es verai que l’occitanisme a elaborada una pensada del pluricentrisme puslèu respectuós de las diferéncias dialectalas, mas es vertat que lo collòqui foguèt dubert per l'inspector general en carga de l’occitan Salles-Loustau que nos diguèt que la causa per el la mai importanta a l’ora d’ara seriá que se farguèsse enfin « Lo » diccionari occitan que seriá « nòstre Larousse » !). Una autra relacion, de Colette Milhe (venguèt pas, mas son tèxte foguèt legit), que se voliá una « deconstruccion del discors occitaniste relatiu als locutors naturals », insistiguèt tanben sus aquèla impausicion autòritari de l’occitan, çò diguèt sul modèl del francés, e a travèrs una falsa representacion dels locutors naturals vists coma inibits per « la vergonha ». Soi lo primièr a pensar que cal tornar d’un biais critic sus aquèla nocion de vergonha, e de lenga de la vergonha, mas me pensi subretot que las criticas de l’occitanisme e dels differents moviments occitanistas (aquí eran pas gaire destriats) se devon far en prenent totjorn en compte lo malhum polemic dins son ensèm, perque i a pas cap de confrontacion dels locutors naturals e dels occitanistes (s’aquèlas categorias son acceptablas aital, perque i a d’occitanistes que son evidentament de locutors naturals) sens la mediacion del demai de la societat francòfona que parla pas l’occitan ma impausa sas representacions de la lenga (ò non-lenga) suls parlaires.
Per acabar amb la cultura leteraria e militanta contemporana, vòli pas doblidar de senhalar un papièr sus las òbras en prosa d’Ives Roqueta, mai conegut coma poèta (Gauthier Couffin).
Enfin assistiguèri a tres relations de linguistica : las de Daniela Muller sus l’evolucion del /l…/ en gascon e en gardiòl, de Jean-Christophe Dourdet sus la variacion accentuala dins l’airau dialectau nòrd-ocitan lemosin (ne sabi quicòm qu’a cada còp m’enganni !) e de Vincent Rivière, sus la toponimia del contacte dialectal a l’Isla-de-Baish. Totas tres causas fòrça interessantas, mas ne’n pòdi gaire parlar, per manca de competéncia. De tot biais espèri que los tèxtes seran publicats a la lesta, que ne valon la pena.
Òsca donca a tota la còla dels joves qu’an agut lo coratge e lo vam d’organisar aquèla manifestacion, malgrat d’importantas difficultats de subvencion, s’ai plan comprés, vist qu’avèm degut pagar vint euros per assistir a las jornadas, e mai los que presentavan de relacions. Vertat que soi pas abituat a pagar per ausir parlar lo monde, pas perque soi cusson, mas perque, generalament, dins los domenis intellectuals, es un marrit signe de qualitat. Mas aquí foguèt tot lo contrari. Per tot aquò, esperèm qu’aquel recampament de la jove recerca occitana se poirà far cada an o almens cada dos ans, es a dire venir – perqué pas ? – una d’aquèlas « biennalas » ont lo monde corron de’n pertot.
Joan-Peire Cavalièr
[1] Tot aquò es pas de critica, mas una descripcion. Se podriá dire exactament las meteissas causas de mon blòg, mai que mai escrit en francés, legit mai que mai per de monde d’occitania qu’intervenon sovent dins lors comentàris en òc.
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F97%2F83%2F115864%2F34798647_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F51%2F01%2F115864%2F34091540_o.jpg)
/https%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F67%2F07%2F115864%2F129307937_o.jpg)
/https%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F51%2F75%2F115864%2F129234890_o.jpg)