Lenga de la bòria/lenga referenciala

Ai recebut (uèi es lo jorn que totis me pregan de genolhons de lor publicar d’articles sus mon blòg !) aquèla soscadissa critica plan interessanta, signada « Joan del Causse » (qu’es aquel?), sus la diferéncia usuala faita entre lenga de la bòria et lenga referenciala. Los comentaris son plan venguts !

 JP C

 
fotò panada a D. Loddo, Al païs de la palhòla, Cordae La Talvera, 1999

Lenga de la bòria/lenga referenciala

Me cal confessar. Fa d’annadas ara que soi a estudiar la lenga occitana dins sa varietat dialectala tota. Es segur que se ieu la pòdi comprene e parlar, aquela lenga, s’a fach, en partida, gràcias als mieus grands, pacans, que la parlavan.

Anatz pas creire que me l’ajan trasmesa aital en s’adreçant a ieu dirèctament mas pasmens ausiguèri barjacar las dimenjadas quante anavan en familha veire los grands a la campanha. Mas a vint ans, sabiái pas dire una frasa completa en occitan.

Per ben dire, es als mieus bèls-parents que devi de poder platussar en òc auèi. La lenga de la bòria, es en ausissent charrar los parents de la mieuna femna que l’aprenguèri. Del temps que rescontrèri la mieuna femna, aviái vint ans. L’aprendissatge se faguèt pas sens pena. Longtemps, aviái de mal comprene la varietat josdialectala de mos bèls-parents, autra que la de mos grands. Dins lor lenga, i aviái pertant conegut la lenga de mos grands aisidament.

Es amb aquel rencontre que me trachèri d’estudiar la lenga dins sas dimensions orala e escricha. M’ajudèt fòrça per capitar de parlar. En qualquas annadas, mestregèri lo parlar en mantunas varietats josdialectalas e mai l’escrich.

Me cal dire que vèni d’un país que la lenga i èra e i es encara plan viva, segur dins la boca de gents vièlhas ara.

Es d’aquò que vòli charrar. Ai agut l’astre de me poder apiejar sus una lenga d’usança viva per l’aprene. Los codificaires de la lenga, coma Alibèrt, avián una coneissença de las bèlas de la lenga dins sa diversitat dialectala : i a pas que de legir la gramatica alibertina per se ne’n avisar. Sabi plan que uèi dins fòrça parçans d’Occitània la lenga es quitament pas pus qu’una votz amudida, resson d’un passat luenchenc. Es per aquò que d’unes se servisson d’aquel marrit estat de la lenga per afortir 1. siá que la lenga fa pas pus mestièr, 2. siá que la cal tornar inventar.

Parlarai pas aquí del cas 1. Pel segond cas, s’agís fin finala de far tot coma se sabián pas res sus la lenga d’aièr. E son nombroses los Occitanistas a se la pensar aital.

Inventar es una bona causa per çò que fa fauta dins lo vocabulari de la lenga mas inventar çò que existís jà es mancar de respièch primièr de cap a l’istòria e a la logica de la lenga. Es aital que arribem a de las farlabicas coma Panoccitan.org.

Sens anar a aquela extremitat, se pòdon avisar d’una autra deriva : fargar una distincion sens fondament entre dialècte e lenga. D’un punt de vista estrictament lingüistic, dialècte se definís coma varianta d’una lenga e pas cap coma una varietat lingüistica que seriá mens qu’una lenga. Lo problèma per l’occitan e mantunas autras lengas del mond es que i a pas una varietat que aja servir de koïne interdialectala, alavetz, totes los dialèctes se devon d’èsser tractar a egalitat.

Cèrtas, se volèm fargar una forma referenciala, cal causir una de las varietats en usança. Lo lengadocian foguèt causit per de rasons divèrsas e es gaire discutible levat benlèu sus la causida del josdialècte, dich central, que serviguèt de basa al lengadocian referencial.

Pr’aquò, la varietat referenciala deu pas escafar los autres dialèctes e es respectar mai los dialèctes de fixar de referencials per cada dialècte. Sonque una lenga pluricentrica se pòt acceptar per los publics que venon al corses d’occitan dins las regions. Benlèu poirián defugir la question dialectala se los dialèctes èran crebats mas es pas lo cas. Per ieu, la lenga existís pas que tras los dialèctes, que lo referencial s’ausís pas gaire dins las majoritats de las regions.

Ensenhar lo referencial a de gent sens cap de ligam amb la lenga se pòt comprene mas que i aja lo mendre ligam, afectiu per exemple, a la lenga de la nena, e desapareis completament tota justesa de causida en favor del referencial. Encara, dins l’airal lengadocian central, lo referencial es pro pròche de la varietat dialectala mas tre las talveras del domeni ven fòrça malaisit d’o far passar. Parlarai pas dels autres domenis ont lo referencial es de lenga estranha per la gent que an de ligams amb la lenga.

La realitat de la lenga es uèi encara dialectala. La lenga es pas mòrta e vesi pas per de qué o caldriá ignorar. Fargar una norma unenca es tornar crear la dicotomia dialècte/lenga, non pas al sens lingüistic mas al sens social, es a dire que lo dialècte ven percebut coma de valor mendre que lo referencial estandard. Pasmens tòrni afortir que la lenga existís pas que tras los dialectes, mai que mai dins las regions nòrd-lengadocianas, nòrd-occitanas e mai lo Bearn...

Los dialèctes son la lenga

La lenga de la bòria es pas mai de patuès que la lenga referenciala. Cada jorn, me bati per far comprene a las gents que totas las varietats son acceptablas, que i a pas cap de valor mendre, que totas son capablas de dire lo mond fins a l’abstraccion e pel cas que de lexic manquèsse, la lenga a travèrs sa logica los pòt crear.

M’encanissa fòrça d’ausir d’unes Occitanistas faire la distincion lenga de la bòria/lenga referenciala. Caldriá pas creire que lo referencial, coma a-dialectal o sobredialectal, seriá mai ric que los dialèctes. Los dialèctes son la lenga, la lenga es pas que los dialèctes !

Los mercejaràn jamai pro los pacans d’aver conservat la nòstra lenga, e es rica la lenga de la bòria, concretament e simbolicament, que sap dire lo rapòrt de l’òme al mond, e mai coma lenga de comunicacion.

Ieu, n’ai mon fais dels que escopisson sus la lenga pacana. Que sàpian qu’aquela lenga es viva encara, mai se n’i a pas per longtemps, e encara digna. Mespresar los dialèctes pòt que menar a la situacion del francés de cap a las autras varietats de la lenga d’oïl, la d’un rapòrt de dominacion.

Vòl pas dire que siá contra lo(s) referencial(s), soi contra lo mesprés e la limitacion lingüistica. Que farguessem de varietats interdialectalas, serà melhor e donarà una lenga mai rica.

E puèi lo referencial lengadocian me conven, coma me conven mai o mens la lenga jornalistica dins la Setmana. Es l’atituda de cap a la lenga que de còps m’agrada pas. Anam pas querir lo lexic endacòm mai quand existís jà. Pels neologismes, farguem-los en respectant la logica de la lenga.

Per acabar, m’interessa pas brica una lenga que seriá pas qu’un mejan de comunicacion (aimariái mai l’Esperanto per aquò), vòli que la lenga siá portairitz d’un biais de veire, de soscar, de viure particular, respectuós del vivent, e singular dins lo concèrt de las lengas e de las culturas del mond, en soma que tornem pas crear tornarmai lo meteis modèl cultural e social ont la lenga sola cambiariá sens qu’aquò vòlga pas res dire.

Se s’agís de tornar far una societat culturala e politica coma totas las autras mondializadas, aimi melhor que la lenga desaparéisse. De la siá-disent modernitat del mond d’uèi, ne’n vòli pas.

Res es pas perdut encara, los perilhs ecologics que nos espèran nos menaràn benlèu al cambiament radical de societat. Foguèsse pas tròp tard per l’occitan.

Joan del Causse

Comments

[Patric]

Relèvi dins lo tèxt una trista frasa que me sembla la clau de fòrça actituds occitanistas : "Se s’agís de tornar far una societat culturala e politica coma totas las autras mondializadas, aimi melhor que la lenga desaparéisse."

Se la clau de la vida de l'occitan es la realizacion d'una utopia politica, podèm dire adieu a l'occitan.

Degús pretend pas que l'occitan es estandard siá tota la lenga. Es l'instrument que permet de donar un caprastèl lingüistic als aprenents (que se plora de longa qu'an pas de fonetica, de lexic ni de sintaxi) e a religar la massa de las practicas dialectalas, e lo còrpus literari que cal pas doblidar perqu'es la rason ultima e màger qu'avèm de "manténer" la lenga. L'estandard es lo mortièr de la lenga. Sens el s'embolna. S'avèm una lenga de familha e d'ostal e de vesinatge, vesi pas cossí seriá pas possible de la conservar a costat de l'estandard. O fan ben los soïsses alemanics !

Coralament

Patric

[Joan-Cristòu]

Lo darrier còp ai pas pro desliat ma lenga. En legissent l'article lenga de la bòria/lenga referenciala, m'ai pensat, fará queraque petonar dins las charrieras (de las bòrias). 'Laidonc, me gardarai pas d'escriure 'quí lo lemosin emb totas las aferesas/aferesis que fan si tant talament genta 'quela parladura d'aur e sens tant d'accents, que per nautres, Lemosins, "è" e ”é” son fin allofònes (ten, mancava mas la "e" de sosten).
Per çò qu'es de me, m'ai ben dobat emb lo contengut de l'article que remira plan ben çò que nautres podem viure en Lemosin ente lo referenciau, per cas que existe, es pas mas resson luenhd de nòstre parlar.

D'en prumier, farai 'na remarca sus çò que ne'n ditz lo Sergi Granièr. Me fau dire que sei lingüista tanben coma se e, m'es 'vis, lo mot “lenga” (ieu diriá mai “linga” mas m'an dich que se deviá pas notar entau) es estat utilizat emb son sense sociau e simbolic e p'un piau emb son sense lingüistic, coma se fai per “lengatge” quauquas vetz. ("la langue de la cité" i.e. le français non standard de la cité). L'i a segur gran de mau destriar 'quilhs dos senses, se balhessan mas pro pena. En la quita lingüistica, lo mot “lenga” pòt 'trapar mai d'un sense. Disen ben que tot crestian que parla, parla 'na lenga e pasmens disen tanben que parla 'na varietat dialectala (o mai josdialectala) de 'na lenga. N’am ben doas acceptacions diferentas dau mot “lenga”. Per me, aquí, l'usatge dau mot lenga es pas chap 'na “engana”, (diriá mai “entraupa” manca qu'“engana” vuelhe dire “error"). Adonc, se fau quauques viatges avisar de pas tot passar au cruveu lingüistic.

Me fai somnhar, laissei 'na remarca sus l'article dau Sergi Granier tant qu'a Panoccitan per dire qu'era plan finassier e qu'èria d'acòrd emb sa pensada mai si l'i auriá de qué dire sus lo ròtle fonologic de la grafia. L’i podetz parar un còp d’uelh.

La lenga de la bòria (ieu dise bòrda mas qu'es mas per dire), la varietat occitana parlada a la bòria... qu'es ben verai qu'es la sola veritat que coneissem chas nos e qu'es totjorn viva (fau ben dire, cuget totparier pas passar lo secle XX).
Çò que se farja quante nos rescontrem entre Occitanistas (aime pas gaire los -istes, -istas mas qu'es entau, qu'es pas autrament) siriá quauque biais de koïné lemosina. Se pòt que se 'bine tot parier emb d'autras varietats de la lenga occitana mas se fai pas que am pas pro enchaisons per zo far. Alaidonc, un lemosin mejan, benleu ben que podriá nàisser, mas usar ‘quí de 'na varietat referenciala lengadociana (qu'es ben quò- 'quí lo referenciau occitan ?) siriá ren mas usar de 'n OVNI lingüistic.
La socializacion prumier, òc-es, mas ensenhar dau lengadocian referenciau en Lemosin ?? Quau sensena ? Entau coma es la situacion auei, mielhs vau que crebe la lenga subretot si qu'es nonmàs per comunicar.
Un lemosin referenciau, n’i a ben un, mai o mens, qu’es lo que tròben dins lo manuau Òc-ben, que nos ven de la Domenja Decamps, e qu’es pas tròp meschaent mas tota la gent zo pòden pas acceptar que la distància a lor parlar es desjà tròp luenhda e se pòt compréner que qu’es la proximitat afectiva que lor manca. Ne’n pòden pas mau de l’occitan de comunicacion. An pas d’eidéia de çò qu’es Occitania e mai quand lor expliquen, quauquas vetz, comprenen pas o se’n fòten coma de la pola escoada.

Me damande si los Occitanistas dau Miegjorn viven tan ben dins la mesma societat coma nautres. Qu’es decepte per nautres de pensar que la lenga puesche contunhar de viure, es tant malauda, la paubra, tant coma tot ’queu monde que vira alentorn. La civilizacion occitana, e fau ben dire rurala (la de la vacha), paisana-pacana-pagana (coma diriá lo Melhau) chas nos, es rudament mòrta, fin crebada. Ne’n sòbra mas daus bocins de lenga, e de saber, e chas los pus vielhs.

Ieu vòle ben que reviscòle, la civilizacion e sa lenga, que ne’n am gardat un pauc la memòria. Pasmens, sei pas segur que la lenga referenciala pòrte pro cultura. Siriá benleu ren mas mejan de comunicacion e quò me pudis. Siguessa la lenga viva debas, podriam farjar ‘na koïné en bargassar ensemble mas l’i a degun pus per la parlar. Benleu sus la rantela ! L’i manque d’alhors pas platussar. Ba ! per me, un referenciau solet se deuriá d’èsser interdialectau si de non, devem farjar un referenciau per chasque dialecte. Obludatz pas que las frontieras lingüisticas son pas tant limitas coma las frontieras d’Estats. Ente comença l’occitan lingüisticament ? Quauquas vetz, qu’es plan arbitrari zo dire. Depend daus trachs lingüistics chausits. Per de qué lo gascon e pas lo catalan dins l’occitan ?

La compreneson interdialectala, l’i sei pasmens plan estachat e me garde pas de dire chasque còp coma pòde que ai blagassat suventas vetz coma de la gent d’un pauc pertot en Occitania e que m’ai pogut far compréner sens tròp de mau. Segur tanben que quauquas vetz ieu fau daus esfòrç per usar de ’na varietat lemosina mai interdialectala (pas coma aquí) mas ten, per un Lemosin que parla ad un occitan de las Valadas, vaudrá mielhs per se, si se vòu far compréner coma fau, parlar lemosin que non pas lengadocian estandard o referenciau. Donc, la fòrma la pus generala, qu’es pas totjorn la que cresem.
Au contrali, quante me vau permenar dins la Vau d’Aran, parle un lemosin mai miegjornau. Quò-’quí, coneisse belament degun que puesche zo far. Podem pas damandar a un Lemosin de s’adaptar a chasque còp e l’i pòden pas damandat tanpauc de mestresar cinc o sieis varietats. Ieu aime mielhs lo principi que ditz : « Parla dins ta varietat, los autres faràn l’esfòrç per te compréner come te fas l’esfòrç de los compréner » e qu’es entau que tot lo monde s’acostumarian d’escotar la varietat de l’autre, nos comprendriam mas auriam .pas mestier de parlar tots pariers.
Bon, coma la lenga creba, fau benleu farjar de las varietats mejanas per chasque dialecte per las ensenhar mas sus lo principi, vese pas per de qué podriam pas contunhar de parlar e d’escriure ente que siá l’occitan lemosin (que es centrau, en tots cas centre de son monde coma tot endrech zo es, coma lo lengadocian). ’Queu biais de far se podriá aplicar a las lengas romanicas totas. Si chascun apreniá de compréner la lenga de l’autra, l’i auriá pus mestier d’apréner la lenga de l’autra manca si zo volem. Nos comprendrian e benleu ‘na varietat traslingüistica ne’n eisiriá coma ne’n eisiriá una entre occitanofònes dau mesma biais sens aver p’un piau mestier de ‘na nòrma unenca, estricta que guinha lo det sus la fauta de lenga.
Plantam de far creire que las tauveras lingüisticas sian pas tant daus centres coma los airaus que se cresen centres. Lo “carcassonenc” es pas mai centrau ni mai linde ni mai generau que lo lemosin, depend de qual espaci se parla. Afen chascun se crei lo centre de quauquaren. Ba, lo centre es de pertot e la circonferéncia en degun luec.
‘Na autra vetz, tornarai ad una escritura mai interdialectala. Mas m’atz comprés, non ?

Joan-Cristòu Dordet

[Joan-Cristòu]

Coma zo ditz mai o mens lo Sergi Granier, la lenga, segur, quò es la globalitat daus usatges. Mas coma destrian çò que es locau de çò que l'es pas dins l'estat de la lenga d'auei ?
De qué es lo localisme auei, rapòrt a quala nòrma, qual usatge, quala varietat ?
Lo locau seriá pas tant universau coma lo globau ?
Lo locau siriá mai limitat ?
Per ieu, mon monde, quò es lo rebat dau 'Nivers galier.
Jean-Christophe Dourdet

[Manon]

Si ai ben segut lu Sergi Granier, nos podriam o deuriam pas escriure au pus près (aveque la grafia classica) los parlars locaus perçò-que l'escrich deu generalizar ?
Quò siriá pas far coma si la lenga era pus parlada ? La distància a la nòrma es tròp bela per poder far entau. En Charanta lemosina, la gent vendrian pas aus cors si quò se fasiá pas d'abòrd au pus près de lur parlar. Qu'es ren mas après que podem lur far descubrir la diversitat linguistica occitana e las fòrmas pus eslunhadas.
E puei, la fòrma locala me sembla pro richa per servir de plancha vers los autres parlars e entau l'enrichesir enquera mai.
Lu principi, qu'es de començar per lu familhier per chaminar vers quò qu'es pus luenhd.
Fasetz-me d'alhurs excusa d'utilizar la fòrma locala de l'occitan qu'ai frotjat dedins.
Beleu que nòstres reirs aurian pogut formar una varietat comuna si avian pas estat empeschats mas coma quò s'a pas fach, n'i a pus que los neolocutors que iò pòden far auras. Si quò se fai, quò se fará tut sol en platussant l'un aveque l'autre.
Una fòrma referenciala, totparier dialectala, per que n'i aie pas tròp de distança fariá mestier per l'ensenhament mas ieu ne vòle pas d'una Academia que siriá de tròp prescriptiva coma quò s'a fach per lu francés : qu'es seür, lu francés d'auei es aitot ben variat mas quò fau queraque lu diferenciar de quò qu'era la lenga d'oïl, d'ente eu ven mas se desvelopet après d'una faiçon autonòma e tot plen codifiada per l'Academia francesa e donc mens sensible a la variacion, çò qu'es pas una qualitat per me.
Beleu ben que si nòstres grands avian 'gut la chaença de poder legir en occitan, lu rapòrt a la lenga (a lur patois) auriá chamjat mas quò s'a pas fach entau. Ne'n fau tenir compte auei per lur filhs/filhas qu'an enquera un rapòrt afectiu a la lenga a mens de los tenir per perduts. Dins 'queu cas, nos nos ocupem pus que de formar daus noveus locutors sens degun rapòrt a la linga. Perqué pas mas quò vòu dire que la cultura daus grands es perduda.
M'es davis que tornem crear entau, coma en francés, l'oposicion veïcular/vernacular, referenciau/patois, cultura nacionala/cultura regionala, granda cultura/pita cultura...
Per me, la sola cultura que valie o valiá lu còp, e qu'es presquament mòrta, qu'era quela de ma granda-mair que li veniá de la civilizacion agrària.
La Manon Chabrusa

[Sergi granier]

A prepaus de la letra « Lenga » de la bòria/ « lenga » referenciala, de Joan del Causse :
1) Es una engana d’emplegar lo mot « lenga ». Se parla pas aicí de lengas diferentas. Se parla de formas diferentas de la meteissa lenga.
S’evitan fòrça problèmas fals en emplegant un vocabulari precís.
2) Quina diferéncia entre la forma de parlar d’una bòria e la (o una) forma referenciala de la lenga ?
a. çò de la bòria
- es una realitat
- aquela realitat es delimitada dins l’espaci, lo temps e la societat
- es una realitat parlada.
b. çò referencial es …una referéncia :
- es una virtualitat (dins la mesura ont jòga lo ròtle d’una virtualitat – existís coma realitat)
- çò que compta es pas que siá parlada o escrita : es que servisca al parlar e a l’escrit
- es pas situada a un endreit precís, ni mai dins una zòna : es « en referéncia » a çò mai general o mai comun o mai classic o mai coerent dins una zòna
- correspond pas a una situacion sociala o materiala determinada.
Fin finala, la/una forma referenciala de la lenga es pas qu’una ajuda per faire en occitan çò que se fa naturalament dins las lengas en situacion normala : emplegar la lenga d’un biais mai general e mai comun segon los usatges qu’òm ne fa.
La lenga es sopla – e cal que siá sopla. Sa forma s’adapta als usatges – e cal que s’i adapte.
Degun escriu pas coma parla. Degun parla pas del meteis biais a un companh e a un « estrangièr ». Lo vocabulari, la sintaxi e l’estil varian e s’adaptan a la situacion e a las personas.
Se los vièlhs de la bòria èran estats ensenhats a l’escòla pas qu’en occitan ; se tanlèu pichons avián après a legir e a escriure en occitan ; s’avián legit de longa lo jornal, de revistas e de libres en occitan ; s’avián de longa aguda la costuma naturala de viatjar, telefonar e escriure en occitan dins tot lo país e amb de gents de pertot de totes los que coneisson l’occitan, etc. : la question se pausariá pas.
3) Los Occitans pensan totjorn per reaccion al francés, emai sens se n’avisar.
I a mai o mens l’idèa de la malediccion d’un « Babèl occitan ». Lo francés seriá unifòrme, l’occitan se seriá desnaturat e se seriá diversificat a causa de sa situacion de lenga dominada, mespresada, proscrita.
Fals. Abans l’epòca industriala (a vista de nas, la fin del s. XVIII), lo francés dins sa realitat parlada èra tan diversificat coma l’occitan. Un borgés parisenc del s. XVII que logava un sirvent a 150 km d’en cò sieu èra, rapòrt a el, dins la meteissa situacion lingüistica, en francés, coma un borgés de Montpelhièr que fasiá atal, en occitan.
La forma de francés istoric que coneissèm se limita a la forma escrita del francés. Correspond a la forma de lenga de la cort e de las categorias socialas dominanta, recuperada per la borgesiá. Es pas lo francilian. Es una forma de francilian farlabicat a l’encòp per servir de mejan de poder, e tanben a causa dels complèxes d’inferioritat del mond cultural francés (per rapòrt al mond neolatin, eiretièr del prestigi immense de la glòria de l’antiquitat grècolatina).
Es l’industrializacion que foguèt causa de l’ensenhament de massa e de l’imposicion de la forma de lenga del poder. (La conscripcion escolara coma la conscripcion militara se faguèron pels besonhs de la societat industriala, e pas per una democracia republicana ideala. Se faguèron dins totes los païses industrializats).
Lo sentiment d’una decadéncia sociala de la lenga occitana alimentèt la vision d’una decadéncia lingüistica. Es fals. L’occitan, tant qu’es estat socializat, s’es pas tant desnaturat coma lo francés. Lo preterit e l’imperfait del subjontiu, fermes coma ròc, ne son exemples significatius. (Tendon ara solament a se respèctar pas solament perque, amb la dessocializacion de la lenga, òm ignòra lo sens precís d’aqueles temps).
En mai del sentiment de decadéncia sociala, los francismes de mots semblan confirmar la desnaturacion de la lenga segon la vision populara de la lenga coma « adicion de mots ». Es una concepcion ninòia. Dins la practica parlada populara de la lenga, pels mots tot fa ventre.
I cal ajustar la pèrda de la grafia dempuèi lo s. XVI. Foguèt una catastròfa màger, subretot a costat de la grafia atipica del francés (lo catalan perdèt pas sa grafia, e seriá pas estat tan grèu a costat de la grafia del castelhan). L’escrit occitan en prononciacion figurada podiá pas ajudar a bastir lo concèpte de lenga (qu’es pas una donada individuala dins cap de lenga – la donada d’experiéncia es una « practica », amb çò qu’aquò solinha psicologicament dins los biaisses particulars diferenciats).
4) Per natura, lo parlar particulariza e l’escrit generaliza. Una familha e una autra, un pepin e son felen, parlan pas una lenga exactament del meteis biais. La societat modèrna provòca mai d’usatges generals e mai d’escrit, qu’afavorisson çò comun dins la lenga, Los usatges modèrnes de las lengas fan que de pertot de formas o d’usatges comuns se desvolopan.
La relacion entre las variantas se fan de biaisses diferents. En França la forma de francés de la cort d’Ancian Regime a donat la forma de francés qu’es legalament « lenga de la Republica » d’un biais exclusiu.
Dins los païses de lenga alemanda, las grandas variantas constitutivas de la lenga s’emplegan normalament, sens persecussion e sens sentiment d’inferioritat, e una d’elas servís de lenga « literària » es a dire amb un estatut de forma escrita generala e de lenga de comunicacion larga. (Los Alsacians revindican l’alsacian per dialècte e l’alemand coma « lenga regionala »).
En occitan nos podèm parlar, telefonar o escriure cadun dins sa forma d’occitan, basta de verificar que l’interlocutor o lo destinatari compren lo melhor possible. Aquela verificacion se fa automaticament emai sens qu’òm se n’avisa. Los que fan de ràdio o sabon.
La situacion occitana es la d’una democracia lingüistica. Totas las variantas de la lenga, quinas que sián, son la lenga.
Aquò vòl pas dire de cap de biais que totas las formas d’usatges particulars d’una varianta de la lenga se pòdon emplegar per d’usatges generals. Al contrari : l’egalitat de totas las variantas de la lenga demanda que dins lors usatges generals (premsas, publicacions, ràdio, television, vidèo, Internet…) se bute mai çò qu’an de comun amb l’ensemble de la lenga. D’aquí l’interès d’o faire en rapòrt a una forma « de referéncia ».
Me sembla que l’excepcion pòt èsser cèrtas formas de poesia, ont de còps l’autor se pòt pas passar de faits de lenga que pòdon èsser de particularismes o de localisme. La poesia a dreit d’èsser escura.
5) En realitat, i a de gents que voldrián reduire la lenga a çò que lor es personal. La familha, los vièlhs, lo canton ont sès nascut… motivan d’actituds particularistas o localistas. La lenga es una realitat que despassa las personas, los lòcs e lo temps. Es pas la proprietat de degun, e degun la pòt pas conéisser en entièr dins l’espaci e lo temps. La lenga o recampa tot. Es dins l’interès de la lenga de la reduire pas.
Sèrgi Granièr, Narbona, 26/4/2007