Lenga de la bòria/lenga referenciala

Ai recebut (uèi es lo jorn que totis me pregan de genolhons de lor publicar d’articles sus mon blòg !) aquèla soscadissa critica plan interessanta, signada « Joan del Causse » (qu’es aquel?), sus la diferéncia usuala faita entre lenga de la bòria et lenga referenciala. Los comentaris son plan venguts !

 JP C

 
fotò panada a D. Loddo, Al païs de la palhòla, Cordae La Talvera, 1999

Lenga de la bòria/lenga referenciala

Me cal confessar. Fa d’annadas ara que soi a estudiar la lenga occitana dins sa varietat dialectala tota. Es segur que se ieu la pòdi comprene e parlar, aquela lenga, s’a fach, en partida, gràcias als mieus grands, pacans, que la parlavan.

Anatz pas creire que me l’ajan trasmesa aital en s’adreçant a ieu dirèctament mas pasmens ausiguèri barjacar las dimenjadas quante anavan en familha veire los grands a la campanha. Mas a vint ans, sabiái pas dire una frasa completa en occitan.

Per ben dire, es als mieus bèls-parents que devi de poder platussar en òc auèi. La lenga de la bòria, es en ausissent charrar los parents de la mieuna femna que l’aprenguèri. Del temps que rescontrèri la mieuna femna, aviái vint ans. L’aprendissatge se faguèt pas sens pena. Longtemps, aviái de mal comprene la varietat josdialectala de mos bèls-parents, autra que la de mos grands. Dins lor lenga, i aviái pertant conegut la lenga de mos grands aisidament.

Es amb aquel rencontre que me trachèri d’estudiar la lenga dins sas dimensions orala e escricha. M’ajudèt fòrça per capitar de parlar. En qualquas annadas, mestregèri lo parlar en mantunas varietats josdialectalas e mai l’escrich.

Me cal dire que vèni d’un país que la lenga i èra e i es encara plan viva, segur dins la boca de gents vièlhas ara.

Es d’aquò que vòli charrar. Ai agut l’astre de me poder apiejar sus una lenga d’usança viva per l’aprene. Los codificaires de la lenga, coma Alibèrt, avián una coneissença de las bèlas de la lenga dins sa diversitat dialectala : i a pas que de legir la gramatica alibertina per se ne’n avisar. Sabi plan que uèi dins fòrça parçans d’Occitània la lenga es quitament pas pus qu’una votz amudida, resson d’un passat luenchenc. Es per aquò que d’unes se servisson d’aquel marrit estat de la lenga per afortir 1. siá que la lenga fa pas pus mestièr, 2. siá que la cal tornar inventar.

Parlarai pas aquí del cas 1. Pel segond cas, s’agís fin finala de far tot coma se sabián pas res sus la lenga d’aièr. E son nombroses los Occitanistas a se la pensar aital.

Inventar es una bona causa per çò que fa fauta dins lo vocabulari de la lenga mas inventar çò que existís jà es mancar de respièch primièr de cap a l’istòria e a la logica de la lenga. Es aital que arribem a de las farlabicas coma Panoccitan.org.

Sens anar a aquela extremitat, se pòdon avisar d’una autra deriva : fargar una distincion sens fondament entre dialècte e lenga. D’un punt de vista estrictament lingüistic, dialècte se definís coma varianta d’una lenga e pas cap coma una varietat lingüistica que seriá mens qu’una lenga. Lo problèma per l’occitan e mantunas autras lengas del mond es que i a pas una varietat que aja servir de koïne interdialectala, alavetz, totes los dialèctes se devon d’èsser tractar a egalitat.

Cèrtas, se volèm fargar una forma referenciala, cal causir una de las varietats en usança. Lo lengadocian foguèt causit per de rasons divèrsas e es gaire discutible levat benlèu sus la causida del josdialècte, dich central, que serviguèt de basa al lengadocian referencial.

Pr’aquò, la varietat referenciala deu pas escafar los autres dialèctes e es respectar mai los dialèctes de fixar de referencials per cada dialècte. Sonque una lenga pluricentrica se pòt acceptar per los publics que venon al corses d’occitan dins las regions. Benlèu poirián defugir la question dialectala se los dialèctes èran crebats mas es pas lo cas. Per ieu, la lenga existís pas que tras los dialèctes, que lo referencial s’ausís pas gaire dins las majoritats de las regions.

Ensenhar lo referencial a de gent sens cap de ligam amb la lenga se pòt comprene mas que i aja lo mendre ligam, afectiu per exemple, a la lenga de la nena, e desapareis completament tota justesa de causida en favor del referencial. Encara, dins l’airal lengadocian central, lo referencial es pro pròche de la varietat dialectala mas tre las talveras del domeni ven fòrça malaisit d’o far passar. Parlarai pas dels autres domenis ont lo referencial es de lenga estranha per la gent que an de ligams amb la lenga.

La realitat de la lenga es uèi encara dialectala. La lenga es pas mòrta e vesi pas per de qué o caldriá ignorar. Fargar una norma unenca es tornar crear la dicotomia dialècte/lenga, non pas al sens lingüistic mas al sens social, es a dire que lo dialècte ven percebut coma de valor mendre que lo referencial estandard. Pasmens tòrni afortir que la lenga existís pas que tras los dialectes, mai que mai dins las regions nòrd-lengadocianas, nòrd-occitanas e mai lo Bearn...

Los dialèctes son la lenga

La lenga de la bòria es pas mai de patuès que la lenga referenciala. Cada jorn, me bati per far comprene a las gents que totas las varietats son acceptablas, que i a pas cap de valor mendre, que totas son capablas de dire lo mond fins a l’abstraccion e pel cas que de lexic manquèsse, la lenga a travèrs sa logica los pòt crear.

M’encanissa fòrça d’ausir d’unes Occitanistas faire la distincion lenga de la bòria/lenga referenciala. Caldriá pas creire que lo referencial, coma a-dialectal o sobredialectal, seriá mai ric que los dialèctes. Los dialèctes son la lenga, la lenga es pas que los dialèctes !

Los mercejaràn jamai pro los pacans d’aver conservat la nòstra lenga, e es rica la lenga de la bòria, concretament e simbolicament, que sap dire lo rapòrt de l’òme al mond, e mai coma lenga de comunicacion.

Ieu, n’ai mon fais dels que escopisson sus la lenga pacana. Que sàpian qu’aquela lenga es viva encara, mai se n’i a pas per longtemps, e encara digna. Mespresar los dialèctes pòt que menar a la situacion del francés de cap a las autras varietats de la lenga d’oïl, la d’un rapòrt de dominacion.

Vòl pas dire que siá contra lo(s) referencial(s), soi contra lo mesprés e la limitacion lingüistica. Que farguessem de varietats interdialectalas, serà melhor e donarà una lenga mai rica.

E puèi lo referencial lengadocian me conven, coma me conven mai o mens la lenga jornalistica dins la Setmana. Es l’atituda de cap a la lenga que de còps m’agrada pas. Anam pas querir lo lexic endacòm mai quand existís jà. Pels neologismes, farguem-los en respectant la logica de la lenga.

Per acabar, m’interessa pas brica una lenga que seriá pas qu’un mejan de comunicacion (aimariái mai l’Esperanto per aquò), vòli que la lenga siá portairitz d’un biais de veire, de soscar, de viure particular, respectuós del vivent, e singular dins lo concèrt de las lengas e de las culturas del mond, en soma que tornem pas crear tornarmai lo meteis modèl cultural e social ont la lenga sola cambiariá sens qu’aquò vòlga pas res dire.

Se s’agís de tornar far una societat culturala e politica coma totas las autras mondializadas, aimi melhor que la lenga desaparéisse. De la siá-disent modernitat del mond d’uèi, ne’n vòli pas.

Res es pas perdut encara, los perilhs ecologics que nos espèran nos menaràn benlèu al cambiament radical de societat. Foguèsse pas tròp tard per l’occitan.

Joan del Causse