Escrit per la Revue du Tarn en 2004, mas passèt pas...
Mine de la Grillatié ouverte en 1837 à Blaye-les-Mines (Tarn).
Huile sur toile de Lefait.
Centre culturel Jean-Baptiste Calvignac
© ville de Carmaux/arphot
Consciéncia vergonhosa e lutas socialas
Dins una conferéncia balhada a Briva en 1999, l’escrivan famós, talentós e plan nommat Pierre Bergounioux expliquèt (se podèm creire sus paraula lo compte rendut que se'n trapa dins un libre recent[1] [Sembla pas que lo texte de la conferéncia siaguesse publicat]) que lo monde d’autres còps que parlavan lo « patoès » (qu’al Vergonhós, de dire « occitan » li arracariá lo cais) « èran separats d’eles mèmes e de la possibilitat de zo exprimir ». Solament lo francés, gràcias a Jules Ferry, poguèt balhar una « forma » a-n-aquela « consciéncia de se ». Lo prètz de pagar per aquò èra la perta de « la lenga e de la cultura tradicionala ».
Se cal pas daissar impressionar per aquel tipe de vocabulari e de teoria çò ditz hegelians, que tròba totjorn lo sens de l’istòria aprèp còp. Subretot qu’aquò es fals : los obrièrs e los paisans an pas esperat Jules Ferry e una complèta alfabetisacion per trapar « la consciéncia de se » : se una formula aital a un sens, la consciéncia de se d’aquel monde se farguèt e realisèt dins las lutas socialas del sègle XIX e de la debuta del sègle XX. Se diguèt en francès, plan segur, mas tanben en « patoès », coma zo mòstra la produccion considerabla de poesia obrièra en lenguadocian e en provençal, que floriguèt duscas dins los mitans los mai radicals. Se pòt veire, per exemple, l’Antologia deis escrivans sociaus provençaus, 1875-1914 de Glaudi Barsòtti (CEO, Monpellier, 1975). Mas vos sufirà d’escotar lo CD Cants e musicas del Segalar, de La Talvera (2003). Dins aquel disque remirable (tant coma l’es tanben lo libre) poiratz escotar La Vida del carbonièr d’Elie Hippolyte Barthélémy (1873-1848), cantada per Simona Andrieu, la felena del poeta sindicalista. Vaquí lo tèxte, qu’es tròp polit. Se volètz la revirada, compratz lo disque !
Qual vòl sapiere la vida
Del paure carbonièr
Que mena dins la mina
E mai a son panièr
Escotatz en silença
Vos fau la descripcion
De l’ora que comença
E mai de sa racion…
*
A sièis ora sonadas
Sièis oras del matin
Se finís la dintrada
Lo que i es pas tanpis
I a pas una minuta
De retard per començar
I a las oras entièras
Quand s’agís d’acabar…
*
Per dintrar dins la mina
Cambia d’abilhament
Car la negra farina
Lo met tròp degostent
Se’n va prestar la vida
A un cable d’alpha
E a la man ardida
D’un inocent gòbà…
*
Pendent uèit oras trima
Per vendre sa santat
Sa fòrça e sa vista
Son drech d’umanitat
E fa de son cadavre
Un èstre de malur
Es astiquent lo sabre
De son acaparur…
*
Al trabalh lo servatge
I remplís l’estomac
Cal que sèga plan sage
E sustot revelhat
Tanpis se de sa vida
Cal qu’i daisse l’entièr
La valor es minima
D’un paure carbonièr…
*
Se jamai el se blaça
A ne demorar estropiat
I lançan a la faça
Que o a plan cercat
L’invitan a repréne
Lo trabalh quand pòt pas
Se vòl pas se sometre
I dison : « E ben plaijatz ! » …
*
Al tribunal lo juge
L’agacha ambe mesprés
E i ditz : « Paure bogre
De qu’es aquò que volètz ?
Vos caldriá una renta
Per èstre estropiat
Vos seriá meritenta
S’aviatz perdut lo cap…
*
Quand seguetz armiari
Cul de jata o manchòt
Poiretz ganhar un salari
En faguent mandigòt
Aniretz a la pòrta
Emplorar la pietat
La lei es richa e fòrta
Contra l’umanitat…
*
Aquí de que capita
Lo paure carbonièr
Quand la flor parasita
Vei son sospir darnièr
I negrís la misèra
Per lo recompensar
De la ruda galèra
Qu’el a a suportar…
*
Ni per versar de larmas
Carbonièr sus ton sòrt
Se prenes pas las armas
Jamai seràs lo fòrt
Bat ton inconsciença
Se vols poder lutat
Ambe plena consciença
Cor, vai te sindicar…
J.P. C.
[1]Cf. Sylviane Coyault-Dublanchet, La Province en héritage. Pierre Michon, Pierre Bergounioux, Richard Millet, Genève, Droz, 2002, p. 50 sq. Podètz ara legir mon compte rendut sus lo site de fabula.org amai aquí.
