Consciéncia vergonhosa e lutas socialas

Escrit per la Revue du Tarn en 2004, mas passèt pas... 

Mine de la Grillatié ouverte en 1837 à Blaye-les-Mines (Tarn).
Huile sur toile de Lefait.
Centre culturel Jean-Baptiste Calvignac
© ville de Carmaux/arphot

Consciéncia vergonhosa e lutas socialas

Dins una conferéncia balhada a Briva en 1999, l’escrivan famós, talentós e plan nommat Pierre Bergounioux expliquèt (se podèm creire sus paraula lo compte rendut que se'n trapa dins un libre recent^[1] [Sembla pas que lo texte de la conferéncia siaguesse publicat]) que lo monde d’autres còps que parlavan lo « patoès » (qu’al Vergonhós, de dire « occitan » li arracariá lo cais) « èran separats d’eles mèmes e de la possibilitat de zo exprimir ». Solament lo francés, gràcias a Jules Ferry, poguèt balhar una « forma » a-n-aquela « consciéncia de se ». Lo prètz de pagar per aquò èra la perta de « la lenga e de la cultura tradicionala ».

Se cal pas daissar impressionar per aquel tipe de vocabulari e de teoria çò ditz hegelians, que tròba totjorn lo sens de l’istòria aprèp còp. Subretot qu’aquò es fals : los obrièrs e los paisans an pas esperat Jules Ferry e una complèta alfabetisacion per trapar « la consciéncia de se » : se una formula aital a un sens, la consciéncia de se d’aquel monde se farguèt e realisèt dins las lutas socialas del sègle XIX e de la debuta del sègle XX. Se diguèt en francès, plan segur, mas tanben en « patoès », coma zo mòstra la produccion considerabla de poesia obrièra en lenguadocian e en provençal, que floriguèt duscas dins los mitans los mai radicals. Se pòt veire, per exemple, l’Antologia deis escrivans sociaus provençaus, 1875-1914 de Glaudi Barsòtti (CEO, Monpellier, 1975). Mas vos sufirà d’escotar lo CD Cants e musicas del Segalar, de La Talvera (2003). Dins aquel disque remirable (tant coma l’es tanben lo libre) poiratz escotar La Vida del carbonièr d’Elie Hippolyte Barthélémy (1873-1848), cantada per Simona Andrieu, la felena del poeta sindicalista. Vaquí lo tèxte, qu’es tròp polit. Se volètz la revirada, compratz lo disque !

Qual vòl sapiere la vida

Del paure carbonièr

Que mena dins la mina

E mai a son panièr

Escotatz en silença

Vos fau la descripcion

De l’ora que comença

E mai de sa racion…

*

A sièis ora sonadas

Sièis oras del matin

Se finís la dintrada

Lo que i es pas tanpis

I a pas una minuta

De retard per començar

I a las oras entièras

Quand s’agís d’acabar…

*

Per dintrar dins la mina

Cambia d’abilhament

Car la negra farina

Lo met tròp degostent

Se’n va prestar la vida

A un cable d’alpha

E a la man ardida

D’un inocent gòbà…

*

Pendent uèit oras trima

Per vendre sa santat

Sa fòrça e sa vista

Son drech d’umanitat

E fa de son cadavre

Un èstre de malur

Es astiquent lo sabre

De son acaparur…

*

Al trabalh lo servatge

I remplís l’estomac

Cal que sèga plan sage

E sustot revelhat

Tanpis se de sa vida

Cal qu’i daisse l’entièr

La valor es minima

D’un paure carbonièr…

*

Se jamai el se blaça

A ne demorar estropiat

I lançan a la faça

Que o a plan cercat

L’invitan a repréne

Lo trabalh quand pòt pas

Se vòl pas se sometre

I dison : « E ben plaijatz ! » …

*

Al tribunal lo juge

L’agacha ambe mesprés

E i ditz : « Paure bogre

De qu’es aquò que volètz ?

Vos caldriá una renta

Per èstre estropiat

Vos seriá meritenta

S’aviatz perdut lo cap…

*

Quand seguetz armiari

Cul de jata o manchòt

Poiretz ganhar un salari

En faguent mandigòt

Aniretz a la pòrta

Emplorar la pietat

La lei es richa e fòrta

Contra l’umanitat…

*

Aquí de que capita

Lo paure carbonièr

Quand la flor parasita

Vei son sospir darnièr

I negrís la misèra

Per lo recompensar

De la ruda galèra

Qu’el a a suportar…

*

Ni per versar de larmas

Carbonièr sus ton sòrt

Se prenes pas las armas

Jamai seràs lo fòrt

Bat ton inconsciença

Se vols poder lutat

Ambe plena consciença

Cor, vai te sindicar…

J.P. C.

carbonier de Caramaus

---

^[1]Cf. Sylviane Coyault-Dublanchet, La Province en héritage. Pierre Michon, Pierre Bergounioux, Richard Millet, Genève, Droz, 2002, p. 50 sq. Podètz ara legir mon compte rendut sus lo site de fabula.org amai aquí.