Lo catequisme de Peire Gripari a calandreta !

Segon çò que m’escriguèt una regenta, de monde de Calandreta se « pausan de questions » sus mas intencions en revirant una istòria de Peire Gripari, tirada dels Contes de la rue de Broca : Lo brave diablaton, publicada en cò de Poesia, l’ostal d’edicion de Calandreta. Es possible e desirable, dins l’encastre d’una escòla laíca (que Calandreta es laíca, zo cal totjorn tornar dire), de trabalhar amb los mainatges un tèxt ont se parla de ritons, del papa, del pichon Jesus, de la Verge Maria e del bon Dieu ?
Me cal confessar (es lo cas de zo dire) que foguèri fòrça suspres e puslèu colèra de çò que me semblèt un mal comprene d’aquel conte en particular e dels contes en general. Vertat qu’abans de lo revirar sabiái que Gripari es, entre los escrivans franceses del segle XX, un dels mai prigondament anti-religioses, una mena d’ateista impenitent (se podon legir, per exemple sos tres tèxtes dins l’antologia La Gloire des athées, Les nuits rouges, 2005). Vertat tanben que lo monde que legisson sos contes an pas a zo saber e an plan lo dreit de los jutjar en defòra de tota autra referéncia. Nos cal donca demorar al conte en question, sens mai de polemica.
           Un diablaton fa lo malur de sa familha infernala perque vòl venir brave. Per aquò es condamnat a trabalhar en Infern per far bolhir las olas ont pescolejan los damnats, puei, per lo punir d’aver salvadas quauquas amas damnadas, a far lo carbonièr dins una mina. Vaquí qu’un jorn, sens zo voler, trauca la galeriá del metrò e s’escapa. Lo monde, empaurits en lo vesent, tot roge, amb sas banas negras, fugisson ; mas el, caput, e mai obstinat, perd pas coratge e vòl totjorn venir brave. Un prete se descarga del problèma en l'expediant al papa de Roma. Aquel d’aquí, esmogut mas un bricon mesfisent, lo manda al cel, ont li caldrà passar los examèns per dintrar en paradis. Lo pichon Jesus dins son pichon burèu, puèi lo bon Dieu en persona e enfin la « maire de Dieu », li fan passar d’esprovas classicas (dictada, calcul… los fondamentals !), mas d’un biais fòrça estranh. Avent enfin capitat tot aquò, lo diablaton es aculhit al paradis, e mai amb sas banas.
Plan segur, i auriá un fum de causas a dire sus aquesta istòria qu’esplicita las formas plan conegudas del monde a revers e del viatge d’iniciacion. Dirai solament que la situacion de conflicte del diablaton que vòl far lo contrari de çò que volon sos parents va pas brica dins un sens normatiu e conformista. Se tracha per el, dins aquel monde a revers, contra la volontat dels parents, de plan trabalhar a l’escòla e d’èsser brave.
Vaquí, se volètz, tornar la norma que pòt rassigurar los mestres d’escòla e los parents. Mas i a aquí una dralha duberta entre çò que vòl la societat pel mainatge e la volontat del quite dròlle. E podèm remarcar qu’es pas tanpauc lo bon Dieu que li demanda d’èsser brave. Aquí, dejà, se vei que los contes son una escòla de libertat e que fan pas cap de leçons de catequisme o de quicòm mai. Un conte pòt pas èsser una leçon de morala – e encara mens de morala religiosa – al sens d’un discors univòc sus çò que cal far o pas far, çò que cal creire o pas, lo conte trabalha l’inversion e l’ambigüitat ; es aital qu’ embranda l’imaginacion e balha a soscar als grands e als pichons.
             Mas, me dirètz, ensajas de desvirar la discussion ! Se pòt pas negar lo fait, aquì, d’una preséncia massiva de la religion crestiana, de l’infern e del paradis, de Dieu paire et filh, dels sants, dels angels… e tot aquò presentat dins l’istòria come un quicòm de vertadièr e de bon.

E ièu dirai alara que non, qu'es pas aital. Aquel conte, coma los contes zo fan totjorn, o quasi, joga (disi plan « joga ») amb d’elements mitologics, aquí d’elements de la mitologia crestiana, e mai se pòt dire catolica, que totara demora la mitologia religiosa de referéncia d’una partida importanta dels dròlles. Mas aquí, res de res es pas balhat a creire, e mai es lo contrari. Tot es presentat sus un ton risolièr e ironic : lo Jesus dins son burèu, son bon Dieu de paire que troneja dins una sala de classa e mai que parla de la Verja coma de sa « maire », mestressa fòrça severa (aquí lo jòc es evidentament francament eretic !), los pichons angels que se comportan coma de mainatges davant un novel dins una cort de recreacion. Sens parlar dels damnats salvats e del diable que ven un angel !
Cossi, aquesta reduccion de l’univers crestian a lo de l’escòla pòt passar seriosament per una leçon de catequisme ? Qual pòt, de bona fe, veire aquí un messatge religios ? Qual mestre, qual dròlle, lo podriá vertadièrament prene aital ? Soi mai que segur que los mainatges an quitament pas besonh d’esplicacion per comprene aquò : tra la primièra linha (« Un còp i aviá… »), sabon que son dins lo monde del conte, es a dire del plaser de la ficcion, de la liura imaginacion, del plaser dels mots desgrunats l’un aprèp l’autre, coma aquelis que apareisson per incantament sus la fuelha d’examèn del diablaton. A la rigor, mas es pas obligatòri, lo mestre pòt monstrar d’ont venon aquels elements mitologics e perque son pas cap fidèls al credo crestian.
           Enfin, volriaí far remarcar que se cal forabandir aquel conte per causa de religion, caldriá tanben censurar dins las escòlas totis los contes que jogan amb la mitologia grèca, amb las divinitats grandas e pichonas, los esperits de l’India, de la China e de l’Arabia, totis los contes enfin, los mai nombroses, que parlan de fadas e de farfadets. Si que non, avèm aquí una mena de discriminacion culturala puslèu estranha, de denegacion de nòstre patrimòni mitologic. Plan segur, i a una diferéncia : la crestiana es una cresença tot’ara viva dins nòstra societat. E alara ? Per aquò, la caldriá respectar devotament sens i tocar, o encara pieger, faire finta qu’existís pas, perque sèm dins lo temple sacrat de l’escòla laíca ?

J.-P. C.