Calandreta, 30 ans de creacions pedagogicas
Calandreta, 30 ans de creacions pedagogicas
Un còp de mai, vòli parlar de Calandreta, aquel malhum d’escòlas associativas bilingüas occitanas, que compren uèi mai d’un cinquantenat d’escòlas escampilhadas per l’Occitania tota, dos colègis e compta un pauc mai de 3000 dròlles escolarizats (vesètz las chifras). Cerquèri deja pel passat de far nàisser una discussion sul bilanç linguistic d’aquesta experiéncia, e i tornèri en francés, aprèp la lectura d’un libre d’enquesta sus d’ex-calandrons (Boyer, 2005). Aquò, e zo reganti fòrça, sens capitar a dobrir una vertadièra discussion, almens al dintre de Calandreta. Me demandèri tanben perqué las relacions entre l’Institut d’Estudis Occitans e Calandreta èran pas mai estrechas e mai fruchosas. Enfin, darrièrament, respondèri a las atacas contra la Calandreta lemosina menadas per una pichona còla de parents de l’escòla publica de Landoja a Lemòtges.
Aqueste còp ai lo plaser de rendre compte d’un gròs e bel libre (mai de 350 paginas), de granda qualitat d’impression, publicat per festejar los 30 ans de vida del moviment Calandreta, un libre fòrça illustrat amb de polidas fòtos, de documents (estraches de pressa, etc.), mas tanben fòrça ric de tèxtes en occitans e en francés (sens cap de revirada sistematica dins l’una e l’autre lenga, qu’es un bon biais de far çò me sembla), de testimoniatges de regents, de parents e d’ex calandrons mas tanben d’articles de fons sul bilinguïsme e sus la reflexion pedagogica a Calandreta. De còps que i a, i trapam quitament de bocins d’auto-criticas e de criticas vengudas d’amics de Calandreta, çò que cal saludar. L’unica votz que s’ausís pas es la dels enfants, qu’es un chic paradoxal ; me’n soi trachat aprèp aver legit un estudis de James Costa basat sul discors d’enfants d’una calandreta en Provença comparat amb lo d’una escòla publica en Escòcia (« Must we save the language ? Children’s discourse on language and community in Provençal and Scottish language revitalisation movements »).
Autrament dich, es una presentacion interna de l’aventura Calandreta aprèp 30 ans de batèstas de tota mena e una capitada mai que bèla, dins un environament aital negatiu, mas es pas simplament un libre d’autosatisfaccion e de reclama : puslèu una realisacion mirgalhada, generosa, polifonica, de còps que i a un bricon pagalhosa, a l’image, coma se dèu, d’aquesta escòla pas coma las autras, d’una vitalitat e d’un vam remirables. De tot biais, un libre de comprar per vos, vòstres amics e lo monde que decidisson de far de dròlles a l’entorn de vos ! De tot biais, un polit present.
Tota una istòria
A la fin del libre, Patrici Baccou, ara director d’Aprene, l’establiment de formacion dels regents de Calandreta, conta en francés l’istòria de la fondacion (se trapa una pichona sintèsa de l’istòria de Calandreta sul site de la confederacion Calandreta. La noticia de Wikipedia es encara, a l’ora d’ara, completament lacunara, sens parlar de la part maja dels sites d’escòlas, quora existisson, que son dins un estat sovent pietados). A una epòca ont « degun gausava pensar que l’occitan podiá èsser lenga d’ensenhament, e encara mens a l’escòla mairala », tres membres besièrencs del collectiu Volem Viure Al Païs zo faguèron, a mai passèron a l’acte. Dos èran tanben de militants de l’Institut d’Estudis Occitanas, Miquèl Marti e Edmond Albi. La tresena persona èra una regenta qu’aviá demissionada de l’Educacion Nacionala, Jaumeta Galinier (puèi Arribaud). Creèron en 1979 l’escoleta l’Ametlièr a Besièrs. Se trapa tanben dins lo libre un intervista de la Jaumeta, qu’es un pauc la maire de totis a calandreta, ont raconta cossi agèron un vertadièr local, a l’evescat de Besièrs, per continuar l’aventura de l’escoleta e venir la calandreta de l’Ametlier : « L’avescat nos loguèt un local plan grand, ancian, amb una polida cort… Solament lo calguèt tot adobar : electricitat, comuns, caufatge, pintruras… i passèrem los dissabtes, e sovent los dimenges, amai las vancaças, sièis meses de temps, amb totes los amics que nos volián plan ajudar… Un trabalh de gigant, amb de moments de descoratjament, mas tanben un grand estrambòrd » (p. 43).
Sens cap de relacion, almens a la debuta, a Pau, una pichona còla s’emplegava a fargar un escòla sul model de las Ikastolak bascas, creadas detz ans abans. Es Anne-Marie Roth, una associativa, que prepausèt lo nom de « calandreta », diminutiu de « calandra », lauseta (se ramenta aital, dins un pichon article qu’a escrich pel libre : « A Montalhon, mon vilatge natiu, lo cant de la lauseta m’emplissiá de joia »), que, al sens figurat, podiá voler dire tanben un gafet (lo diccionari Alibert ditz, per lo gafet, una « calandra » e pas un calandron).
L’escòla – la calandreta paulina – dobriguèt en febrièr de 1980, amb 5 escolans, seguigèt en septembre la calandreta de l’Ametlièr a Besièrs, amb 12 dròlles. « Faguèt, çò ditz Baccou, pertot l’unamitat : a la municipalitat, en cò dels sindicats d’ensenhaires majoritaris, al conselh general ! Totis èran feròtjament contra ! » (p. 358).
Pauc a pauc las causas son cambiadas, a mai l’ostilitat demòra, de còp que i a, totjorn feròtja, e a tots los nivels de responsabilitat, e se ne trapan de marcas e de macas dins los tèxtes del libre, a mai se la tòca aquí es evidentament pas de tenir lo compte de las dificultats encontradas pertot per d’escòlas laïcas diferentas (ont se parla « patès », figuratz vos !), a mai se son vengudas d’establiments jos contracte amb l’Estat, subvencionats mai que mai per las collectivitats localas. La resisténcia institucionala e mai sociala demora de las fòrtas, de còps que i a (e me pensi lo mai sovent) dins las quitas familias dels regents e del monde implicats dins l’associacion. Es aital, per exemple, que Beneset Larradet, regent de la Calandreta Paulina e professor al Collègi de Gasconha, a Pau, torna balhar un escambi amb una cosina vielha que se morissiá a l’ospital : « me demandè dab aqueth ton dur qui l’èra cosumèr : ‘E tu adara qu’ensenhas los patués’, qu’afirmèi, revendicatiu, que quiò, fieròt, en atenta de felicitacions. Subitativa, que’m responó : ‘Ò, ganhà’s la biòca dab aquò o auta causa !’ puish, après un moment, pensativa que concludí ‘Non sabetz pas çò qui voletz vosautes los regents, quan èram mainatges que n’sempachavatz de parlar patués’ » (p. 64).
Sortida al bòsc de Patrici, 1981
Immersion
Tre la debuta, a Besièrs, Jaumeta Galinier èra engajada dins la pedagogia Freinet e trabalhèt en collaboracion amb Renat Laffitte (desaparegut en 2008), rapresentant de tria de çò qu’apelam la « pedagogia institucionala ». Es aital que dempuèi la debuta se faguèt una dobla causida que balhèt lèu a Calandreta son identitat pedagogica : lo metode immersiu d’aprentissatge de la lenga (la del banh linguïstic aboriu) e la pedagogia alternativa de las « institucions ».
Lo metòde immersiu, ont la lenga cibla es la de la vida vidanta, lenga aprenenta e pas solament apresa, perqué es lo sol biais per fargar de locutors (se trachava de « crear la matriça per infantar de locutors a bodre » segond una expression prestada a Joan Lóis Blenet, p. 59), responsa unenca al fach indicutable que « l’occitan coma lenga mairala es de mai en mai rara. A l’ora d’ara es mai que mai una lenga que s’apren », coma zo dich Clamenç Pech, jornaliste a la Setmana e ex calandron (p. 32). A l'ora, ont se trapan d'occitanistas per dire que « l’occitan es una lenga aisida d'aprene, que justifica pas l'immersion » (caldriá dedicar tot un bilhet a una asenada parièra) demora fòrça important de lo defendre coma lo sol biais d’aprene a parlar una lenga (perqué fin finala, coneissi pas digus que pòt parlar una lenga sens aver praticar, d’un biais o d’un autre, lo banh linguïstic. cf. per exemple ma pichona nota sus L'Enfant en immersion, libre collectiu del 2003) L’immersion, subretot aboriu, es un biais de balhar eficacitat e sens a aqueste aprendissatge, ont la lenga es immediatament la de la socialisacion. Coma zo ditz per exemple dins lo libre Felip Joulié, regent a la calandreta de Ginhac, a prepaus de sos escolans quora comencèt a trabalhar in immersion : « M’avisèri qu’es pendent que jògan entre eles, mai que mai quand son de jòcs apreses a l’escòla, que la lenga lor ven per comunicar d’un biais informal » (p. 146). Lo mème nòta tanben d’aquela dinamica entre la doas lengas, lo francés que se sap deja e que s’entend pertot en defòra de l’escòla e l’occitan (perqué evidentament Calandreta es una escòla bilingüa e non pas monolingüa come tant de monde dison per la decredibilisar) : « Remarquèri un parallèl estrech entre lo mestritge de la lenga occitana e lo de la lenga francesa dins las classas ont faguèri de regent. Mai la competéncia s’enauçava en occitan, mai la capacitat veniá fina en francés » (p. 147).
Aquestas constatacions empiricas venon afortir çò que mostran los estudis de psico-pedagogia. Lo libre presenta tanben, en francés, lo tèxte d’una conferéncia fòrça seriosa, de bona vulgarisacion, de Joan Petit (un universitari membre de l’Institut Superiori de las Lengas de la Republica Francesa – ISLRF –, centre de formacion comun de las escòlas associativas immersivas Diwan, Calandreta, Seaska, Bressola et ABCM zweisprachichkeit) balhada a Besièrs en 2000 (Joan Petit nos quitèt en 2003). Es intitolada : « Lo don de las lengas s’apren ». Entre autres, nos ditz qu’es estat demonstrat que « quora lors bilingüisme es installat, los enfants bilingües an als tests verbals e non verbals de mesura del Q. I, de las resultas superiorias a las dels dròlles monolingües que, a la debuta, fasián pas qu’egalar (campions apariats) » (p. 161).
Aquò marcha solament se l’immersion es consequenta, perqué, coma zo ditz Felip Hammel, director de l’ISLRF : « Es clar que per aprene a nadar, lo banh de pè e la trempeta valon pas res. Es pas jamai seriós, un discors qu’emplega lo mot immersion e detalha pas l’input » (p. 171). Pòt pas èsser un programa de qualquas oras a la setmana, quora se sap que l’escòla obligatòria rapresenta pas que 9,85 % d’una annada de vida pel pichon escòlan francés… Pr’aquò, i a fòrça monde per trobar que l’immersion, coma tala, deuriá èsser e, formalament, es (second l’interpretacion que se pòt far dels tèxtes) forabandida en França per la quite Constitucion. « Las escòlas Calandretas contunhan de praticar e de revendicar l’mmersion malgrat la pluèja sarrada de tèxtes desfavorables » (Felip Hammel) (p. 181). En efiech, per los enemics de Calandreta, lo risc es tròp grand de fargar de locutors vertadièrs, a mai se lor francés – es demostrat – es tant bon, a mai melhor, coma lo dels autres escolans !
Mas l’immersion es pas passivitat, es una activitat continua. Es çò que ditz justament Corina Lhéritier, regenta a Nimes, dins un article de fons (auquel d’aquí se trapa tanben en linha sul site d’Aprene) : l’expression d’« immersion linguistica, poiriá daissar pensar a una cèrta passivitat, sens escambi e sens accion recipròca sus l’objècte d’aprendissatge. Es tot lo contrari de çò que se passa !!! Enfants e adults son pas botats dins un banh que s’infiltrariá pauc a cha pauc, mas sus de basas mai o mens solidas, personalas, se fargan e fan sieunas, sols e entre pars, acompanhats, d’elements d’un saber. » (p. 308).
« Institucions »
Es aquí que se vei que Calandreta a completament integrada la pedagogia dicha « de las institucions » de Fernand Oury, qu’es la disposicion d’encastres collectius, de luòcs et de temps d’escambis regulats, per promoure, sostener e cadrar l’activitat d’aprendissatge de la lenga (per exemple una regenta, Celina Albrus, conta son experiéncia de premièra annada de pratica aital : « foguèt lenh d’èsser aisit al començament, mas qualques meses aprèp la dintrada, los enfants èran gaireben bilinguës mercé al trabalh sus la lenga e las institucions » (p. 51, soi ièu a joslinhar) e dels contenguts de saber, mas en primièr del viure amassa e de l’autonomia.
Lo libre es tanben un biais per descobrir aquesta pedagogia particulara que s’es desvelopada dins las annadas 50, directament inspirada del trabalh de Celestin Freinet (pionièr de l’educacion novèla, tre las annadas 20). Coma zo escriu encara Corina Lhéritier, « las Tecnicas Freinet son, entre autres, de practicas que remplaçan l’imitacion e la repeticion per l’obligacion de l’escambi e botan en plaça las possibilitats materialas, organizacionalas e psiquicas d’aquel escambi » (p. 305). Dins aquesta dralha, la pedagogia institucionala es estada fargada coma una alternativa a « l’escòla caserma » (« Quora se pòt pas far res, se fa qué que siá », çò ditz F. Oury). La tòca es de fargar una organizacion ont lo dròlle es implicat coma subjècte en collaboracion amb los autres enfants e amb los adultes (per una definicion e una presentacion d’aquesta pedagogia, vesètz lo site de Patrick Robo).
Un tèxte important de Jean Lafitte, en francés, explica tot aquò : dins aquesta organisacion, « l’adult es condemnat a aquesta implicacion [dels dròlles] e per aquò far a besonh d’institucions per balhar la paraula, delegar de responsabilitats, es a dire tanben de la libertat e del poder e s’es possible pas cossí que siá e a qual que siá, segond las competéncias e las capacitats en evolucion constanta dels enfants » (p. 321).
Autrament ditz, las institucions son faitas per « facilitar l’implicacion e l’organisacion » : balhar la paraula (« Que de nòu ? », causida de tèxtes, bòstias de las questions, ecc.) ; legalizar l’eterogeneitat de la classa (classa de nivels) ; balhar de libertats, de responsabilitats e de poders pel biais de las cenchas de comportament (se tracha non pas de balhar de bons e marrits punts, mas de « materializar la posicion provisòria de cadun, rapòrt a las exigéncias de la mini-societat cooperativa ») ; afavorir la simbolisacion dels escambis amb l’instauracion d’un « escambiador universal » (moneda interiora) e enfin una institucion instituanta, lo conselh, « amassada de regulacion que, un còp la setmana, permet de verbalizar los viscuts e los diferents conflictes ».
Cars lectors : vos cal me desencusar d’èsser aital didactic. Mas es per la bona causa ! En efiech, ièu agèri mon fils en Calandreta per gaireben tota son escolaritat primaria, a Mureth puèi a Lemòtge. Ai ausit parlar, evidentament, del conselh, del « que de nòu ? », de las colors… mas digus m’expliquèt pas qu’aquò èran las « institucions », al sens de la pedagogia de Fernand Oury, e tot lo demai. Pr’aquò èri pas l’un dels mens interessats… A l’epòca, me pensi qu’aqueste libre m’auriá bravament fa mestièr. Vesi uèi que lo congrès de las calandretas (le 27en) dels 17 al 19 de mai venent, a Pleu, serà justament centrat sus la pedagogia (associats dins una pedagogia cooperativa). Es forçadament una plan bona iniciativa.
L’escota de las criticas e sas limitas
Lo libre dels 30 ans escond pas, çà que là, las dificultats ligadas a l’esctructura associativa de l’institucion, que demora pr’aquò la sorga de sa vitalitat. Lo fonccionament de Calandreta m’es totjorn aparegut coma un jòcs d’equilibre fòrça precari entre l’associacion dels parents, la còla dels regents e la comunautat dels enfants. Lo ròtle dels parents es fondamental e fondator, vist que son elis a crear, portar e gestir l’escòla : « s’associar per far escòla », coma ditz lo mot d’òrdre de la confederacion. Es per aquò que, regularament, d’escòlas son menaçadas per la manca d’implicacions dels parents, abituats a una escòla prestataria de servicis. Un autre problema recurent, qu’ai pogut veser e que provòca fòrça garolhas, es la propension dels parents de voler intervenir dins la pegagogia, qu’es pas lor mestièr, mas aquesta separacion es pas tant clara qu’aquò, vist que los parents son sovent e justament solicitats dins las activats dels mainatges. Aquesta mixitat es una riquesa, amai una flaquesa, perque daissa la plaça a un fum de malentenduts.
E puèi, e puèi, i a la « comunicacion », identificada coma sorga d’una granda part dels conflictes e problemas interns de totas menas. Joan Frances Albert escriu : « L’experiéncia mòstra que tre qu’una estructura del movement es en dificultat, lo punt de partença del dòl es totjorn un problèma dit de « comunicacion ». Aquela « comunicacion », es ni mai ni mens que la volontat de s’associar per faire escòla » (p. 79). Me sembla pr’aquò que demòra tanben un problema pratic de difusion e de discussion de l’informacion, vertat per de monde (es a dire mai que mai d’associatius) que, de còps que i a, dins lo fons, vòlon pas saber, e aquò fin finala balha rason a Albert. Mas vòli citar tanben Alan Roch, de Gardarèm la Tèrra, un vielh amic e collaborator de Calandreta, que tròba que la manca d’informacion es tanben cap al defòra, es a dire subretot cap al malhum dels sostens (e donca entre autres lo dels occitanistas) : « non, non, çò ditz : desveloparai pas lo punt Calandreta e comunicacion ! Dirai just que, coma per tota associacion o accion, es mai qu’important de faire saupre al mai grand nombre çò que se fa e, se possible, pro d’ora) en direccion de tot aquel rasal de sosten informal » (p. 241).
Roch, dins son article, parla liurament de çò que lo truca a Calandreta e, en defòra de la comunicacion, s’aresta sul problema de l’usatge de la lenga, mai que mai clavat sus l’escòla, e aquò per ièu, coma l’ai deja dich, es benlèu lo problema mai grèu. « Soi malcorat que se pòt pas dire quand m’arriba d’intervenir dins una Calandreta […] de veire enfants espantats d’ausir de gens que parlan la lenga en defòra de las quatre parets de l’escòla. Aquò supausa de faire la tièra del monde de l’endreit (e s’an una activiat particulara : païsan, artesan, artista… encara melhor) que parlan la lenga e que pòdon rescontrar los enfants un còp o l’autre » (p. 240).
Comprendrai pas jamai, perqué aquò se fa pas e me venon un fum de suposicions, que se ne pòt pas discutir amb digus : perqué los parents, que plan sovent parlan pas, coneisson pas lo monde que podrián intervenir ? Perqué per elis es pas un problema (an integrat l’idea, que l’escòla es faita per la lenga, e qu’aquò sufiís amplament) ? Perqué los regents vòlon protegir « lor » biais d’ensenhar e de parlar la lenga ? Perqué an paur d’una lenga mens normada, mai francisada e a l’encòp mai… fòrta, mai… selvatja… ? E que te sabi, ièu ? « De segur, apond Roch, avèm (lo movement occitan) encara unas bravas mancas per las activitats fòra-escòla » (p. 240). Vertat, mas aquò perqué, mai prigondament, lo movement occitan, dempuèi la debuta, a pas considerat que los simples locutors devián èsser actors de la recuperacion de la lenga e pas solament una basa referenciala passiva, alunhada e fin finala totjorn suspecta de traïr la lenga blosa fantasmada, qu’existís pas en degun luòc.
Calandreta, fin finala, es un produch d’aquesta istòria e aital, perqué se balhèt los mejans pedagogics del bilinguïsme (çò que faguèt pas, jamais, abans ela, lo movement occitan, zo cla tornar dire), es violentament confrontada a la perdia de la lenga dins la societat tota e fòrça inclina a se petassar tota soleta, sens l’ajuda – que vertat es pas evidenta – dels locutors encara presents un pauc pertot. Se pòt pausar lo problema coma zo fa dins lo libre Magui Poei-Barthalou, regenta Calandreta d’Auloron : « Calandreta qu’a hèit era pròva de que un mainatge e pòt estar vertaderaments bilingüe dens ua societat pregondaments desoccitanizada. Mes que s’i pòt cránher legitimaments qu’eth flaquèr d’accompanhament deths locutors adultes i deras institucions e bote en perilh ua vertadèra reabilitacion der’occitan dens era societat, reabilitacion miada en purmèr peras Calandretas » (p. 59). Mas la question per ièu es tanben de que pòt far e de que fa Calandreta per la sociabilitat de la lenga a l’ostal e a l’entorn de l’escòla ? E quina analisi fa d’aquesta situacion que condamna los calandrons a perdre la lenga un còp tornats al public ?
Me sembla aquí que i a pas de reaccion mai negativa, a mai diriái bestia, que la de Blenet, president de la confederacion, quora escriu a la debuta del libre, a prepaus de l’obratge de Boyer e autres que ne faguèri lo compte rendut (Boyer, 2005) : « Pareis que de grands universitaris faguèron un estudi sus d’ancians Calandrons de mai de 20 ans d’edat, qu’avián quitada lora Calandreta dempuèi aumens 10 ans. Constatèron que lor remembre de Calandreta èra mai afectiu que linguüistic. Ne tirèron la conclusion que l’efièch de Calandreta èra pas ben grand, sens evidentament se pausar de questions sul temps passat après la sortida dau primari immersiu. Evidentament la mairala e lo primari bastan pas per far un subjècte definitivament bilingüe. Se n’i aviá pro amb l’escòla a 11 ans, aquò se saupriá. Es coma de constatar que las fondacions fan pas un ostal : cau vertadièrament èsser un scientific per faire de tan grandas observacions » (p. 15). Mas s’es vertadièrament aital, perqué seriá una obscenitat, una trivialitat qu’un scientific deuriá pas gausar dire ? Vesi solament que quora las resultas del trabalh d’aquels pesolhoses de scientifics van dins lo sens de Calandreta, son plan citats, a l’autre cap del libre, per Patrici Baccou : « qualques anciens escolans dison [NB : totjorn dins lo libre de Boyer !] que se remembran sas dificultats per aprene d’autras lengas, al collègi, non pas d’un biais pratic, mas puslèu pedagogic : avián pas l’impression d’aver après l’occitan, qu’aquò s’èra fach naturalament […] e foguèron trucats d’aver d’aprene de tièras de mots, de conjugasons, en anglés o en espanhòl, d’un biais completament frontal » (p. 348).
Aquò va plan perqué, justament, mòstra tota la superioritat del metòde immersiu sus lo de la memorisacion peca de règlas e de mots destacats los uns dels autres, mas lo constat de la desoccitanizacion dels quites escòlans de Calandreta detz ans aprèp es una obscenitat perqué bota en question de cap en cima tot lo trabalh de Calandreta dins lo contèxte de la desoccitanizacion generala, e vesi pas que lo monde dels regents e dels associatius (que ne fau part) faga mina de s’endralhar dins aquesta refleccion, pr’aquò essenciala.
Joan Peire Cavalièr
PS] Se trapa sul blog del CIRDOC una bibliografia commentada sul bilinguïsme, balhada a prepaus de la parucion del libre.
Caval, 1987 : Calandreta en Bretanha. Diwan en Okitania
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F67%2F07%2F115864%2F129307937_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F74%2F63%2F115864%2F119168246_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F13%2F27%2F115864%2F75095385_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F04%2F51%2F115864%2F61930798_o.jpg)