Quin occitan per deman ? Discussion mondina del 27 de Junh 2014. Intervencion d'Eric Fraj : un apròchi pragmatic e estrategic
Vaquí lo tèxte de l’intervencion d’Eric Fraj en introduccion a la discussion publica que se debanèt lo 27 de juhn passat a Tolosa, sala de l’Iranjariá, 56 carrièra del Taur. Aquesta iniciativa foguèt una capitada e mercejam encara totis los presents.
Podètz legir aquí taben, pel moment, l’intervencion de Miquèu Pujòl. N’esperam d’autras.
Fotografia de Patrice Nin : retrach d'Eric Fraj
Contribucion d’Eric Fraj al debat del 27 de junh de 2014 a Tolosa
Dins mon libre Quin occitan per deman ?, paregut en novembre passat a las edicions Reclams, prepausi al legeire de soscar ambe ieu a :
1°) la ruptura dins la transmission intergeneracionala de la lenga, la rompedura dins les usatges socials de la lenga ;
2°) la formacion dels « neo-parlaires », es a dire dels parlaires novèls, pels diferents sistèmas d’escolarizacion mes tanben pel discors occitanista dominant que, tanlèu que se pausa coma modèl lingüistic, es formator el tanben ;
3°) la responsabilitat granda dels occitanistas qu’an una paraula publica, qu’aquela paraula siá orala o escrita (e s’aquò comença ambe la sala de classa, s’acaba pas amb ela) ;
4°) l’importància granda de l’oral, de la preséncia orala de nòstra lenga dins la vida sociala (si l’importància de l’escrit es evidenta, la de l’oral sembla sovent mendre e es una error de ba creire – sufís de se brembar de l’afèr de l’occitan dins le metrò de Tolosa, un afèr qu’es pas acabat, per se’n convéncer) ;
Al moment que de parlaires eiretièrs n’i a de mens en mens, per non dire pas pus, pausi doncas la question de l’avenidor de l’occitan :
- primièr, al nivèl de la qualitat de la lenga : cal acceptar la pèrda d’ « autenticitat lingüistica » que caracteriza l’epòca (per ex. la pèrda de la fonologia e de la sintaxi eiretadas, etc.) o pas ? Cal – per salvar la lenga – comptar unicament sus la mesa al punt d’un occitan estandard, d’un occitan comun, e l’impausar dins tota paraula publica ? O, le contrari, es que cal puslèu promaure e oficializar la lenga populària qu’encara existís, qu’encara se parla aicí e ailà, ambe totas las consequéncias simbolicas e psicologicas positivas qu’aquò implicariá ? E quina relacion volèm entre l’eventuala lenga de referéncia e la lenga istorica d’usatge ?
- segondament, doncas, al nivèl de l’estatut de la lenga, e de l’idèia que nos en volèm fèr : quin tipe de lenga volèm institucionalizar e, atal, dignificar? Sonque una lenga literària, o una lenga reelaborada, o puslèu la lenga populària ? Es que volèm del passat fèr taula rasa o es que nos volèm plaçar dins una contunhitat ? Se’s le cas, quina contunhitat ?
Las responsas que doni a-n-aquelas questions son las d’un professor que vòl èsser comprés per sos estudiants, d’un cantaire que vòl èsser comprés per sos auditors, d’un vesin que vòl èsser comprés de sos vesins, d’un filh que – tanlèu que se metèt a parlar la lenga d’Òc – voliá èsser comprés de son paire e de sa familha pairala[1]. Som un idealista quant a la finalitat qu’es la mia mes un pragmatic per çò qu’es del biais de fèr. Doncas, respondi çò que sièc :
1°) i a encara d’occitanofònes eiretièrs, les nos cal comprene e cal que nos comprengan. Perqué ? Perque si l’occitanisme cultural vòl capitar, cal que siá populari (dins cada sens del mot), perque ganharà pas sens tropas. E i a encara de monde que son pas occitanistas mes que parlan la lenga o que l’an dins l’aurelha : son les eiretièrs d’una cultura e nos podèm pas permetre de les pèrdre. Cal absoludament servar o restablir le ligam amb eles. Mes aquel ligam l’aurem pas si se reconeissen pas, pauc o pro, dins nòstra parladura, l’aurem pas si le monde qu’avèm en fàcia reconeissen pas aquel « aire de familha », coma ditz le filosòfe Wittgenstein, que permet l’identificacion malgrat la diferéncia e que permet doncas d’aver le sentiment de parlar la mateissa lenga, le sentiment d’aperténer a la mateissa comunautat lingüistica. En clar : ganharem aquel monde s’arribam enfin a escafar en çò d’eles l’oposicion patoès/occitan, oposicion e cresença vertadièrament mortifèras. Per aquò fèr, cal pas ignorar la nòrma d’usatge, encara mens la mespresar, coma arriba tròp sovent a d’unes occitanistas d’ara. Cal doncas una fonologia e una sintaxi autenticas, un lexic adaptat, etc. Coma ditz le Patric Sauzet dins un article escrit en 1989, se cal totjorn demandar, rapòrt a la situacion que sèm a viure[2] : « per qual parli e quina forma de lenga conven mai a la situacion ? ». Som totalament d’acòrdi : cal aver una intelligéncia de situacion e, ba cal plan dire, ne mancam sovent. L’occitanisme deu parlar a totes e totas, e pas sonque a una minoritat ja convencuda. Es per aquela rason que, quand l’enrasigament geolingüistic es possible, deu noirir l’aprendissatge de locutors que, per fòrça, son totjorn mès o mens novèls. Es per aquò, tanben, que l’ensenhament de l’occitan deu pas èsser omogenèu. I a ensenhament e ensenhament. Òm deu pas ensenhar l’occitan a l’Universitat de Tolosa-Le Miralh coma dins una classa bilingüa d’un autre barri de la ciutat mondina o a la Calandreta de Carcassona o de Pàmias o de Montpelhièr. Perque les publics e las environas son pas identics. En bona logica, cal ensenhar dins un primièr temps una formulacion pas tròp alunhada de la que servís encara dins la region – per ex., a Pàmias, ensenhar « La lièit es cauda e cuèita ». Mès tard, quand le parlar de la region serà mestrejat, se poirà introduire « Lo lach es caud e cuèch » e d’autras variantas. Non, se tracta pas de tornar a la lenga dels aujòls : aquò es impossible. Se tracta, gràcias a una pedagogia adaptada e doncas a una lenga decenta – es a dire ni localista ni elitista ni sortida de res – de permetre le ligam, la comunicacion, vòli dire : l’intercompreneson, la possibilitat d’un aire de familha, entre les eiretièrs e les autres. Se tracta de trobar una entrada particulària dins la lenga d’Òc mes una entrada que mene l’aprenent a l’ensemble de la lenga, que es le sieu orizont. Pòdi escriure o dire « meteis » quand m’adreci a un occitanista, mes si me cal demostrar per la practica a mon vesin, o a mon escolan e a sa familha, o a qualqu’un mès – que son pas occitanistas – qu’avèm una lenga comuna, trantolharèi pas a dire « mème » o « mèmes ». Quand aquel monde m’auràn acceptat coma un membre de la familha lingüistica que ne fan partida tanben, e sonque quand aquela reconeissença serà aquesida, poirèi introduire d’autras variantas e durbir le jòc. Perque le mieu, le nòstre, objectiu primièr deu èsser aqueste : tuar per tot jamès la cresença segon la quala en Occitania se parlariá tres lengas : le francés, le patoès e l’occitan.
Le militant cultural occitanista, cal que s’adapte, cal que siá fin, cal que pose dins çò que demòra del vivièr lingüistic cada còp qu’es possible ; cal sustot pas qu’opause « patoès » e« lenga », cal sustot pas qu’opause « dialècte » e « lenga », cal sustot pas que fasca la leiçon als locutors eiretièrs. Le mot « dialècte » le cal deissar a la lingüistica, es un tèrme operatòri, pas mès. Dins la realitat viscuda, e es aquel nivèl fenomenologic que le militant cultural deu privilegiar, çò que vivèm es la variabilitat d’una lenga comuna. E quand le mot « dialècte » i ressondís, pres comunament e pas scientificament, es sinonime de « jos-lenga », de lenga mendre, quand es pas sinonime de patoès. Si le ròtle de la sciéncia es d’analizar, es a dire de separar mentalament çò que, dins çò viscut, es pas separat, le ròtle del militant cultural es de crear, concretament, la possibilitat d’un dialògue ambe les eiretièrs de la lenga e la possibilitat d’una « estima recipròca », per fèr servir l’expression pertinenta del Cristian Lagarda, entre aqueles eiretièrs e les occitanistas, entre aqueles eiretièrs e les novelaris. Per aquò fèr, se cal gardar de tot discors qu’establiriá una ierarquia entre lenga, dialècte, parlar, e se cal pas enganar de nivèl de lenga. Perque tot aquel problèma que remeni es benlèu sonque un afèr de nivèl de lenga : si me vòli fèr elegir dins un canton populari, es que vau parlar al monde coma parlariái a l’espròva orala de l’ENA ?
Mon prepaus, ba vesètz, es estrategic. E basta pas de socializar la lenga al dedins del moviment occitanista, o dins la classa d’escòla o d’Universitat ; cal tanben que siá comprensibla, doncas acceptada, al defòra. Les occitanistas, sèm pas tot l’espandi social, se’n manca. Le monde que son pas occitanizats acceptaràn tot occitan coërent, e quin nivèl de lenga que siá, pro que lor balhèm le desir de l’apréner (mes aquò es un autre problèma). Mes les autres, les eiretièrs o les autoctònes encara mès o mens occitanizats, eles pòden comparar. E se’n privan pas ! E nos jutjan. E, sovent, negativament. I a doncas socializacion e socializacion. Nos cal tornar socializar la lenga d’un biais sople, intelligent, e aquò passa, quand le contèxte l’impausa, e l’impausa sovent, per la valorizacion de la lenga del pòble. Devèm balhar al lengatge de « la massa sociologica abitant l’espaci d’òc » (Lafont, 1989), o a çò que’n demòra, fiertat e legitimitat. E non pas perque l’essencializam o le reïficam, aquel lengatge, encara mens per patriotisme de cloquièr, mes per de rasons d’eficacitat estrategica e per de rasons moralas. Ja existís, en occitan, un nivèl de lenga qu’es valorizat : es le de l’escrit literari e scientific, de còps administratiu, jutjat forçadament « superior » perque fa autoritat. Aquel nivèl es totalament legitime e le cal refortir. Le problèma apareis quand, al nom de la legitimitat d’aiceste nivèl, d’unes d’entre nosautres deligitiman tot çò de mès, desvalorizan le nivèl populari, pretenden remplaçar una nòrma d’usatge que contunha de fèr sas pròvas per una nòrma academica elaborada en pichon comitat. Plaideji pas contra las academias, plaideji contra l’academisme : es a dire contra tot dirigisme lingüistic, contra tota elaboracion lingüistica non-democratica. Perque es urgent, dins la situacion perilhosa actuala, de se desfèr de tota ideologia de puretat lingüistica e de tornar dignificar tot nivèl de lenga, en començant pel pus mespresat : le nivèl populari, si volèm donar a l’autoctòne le desir de tornar a la lenga eiretada dels aujòls e si li volèm donar la consciéncia que parla una lenga e pas quicòm mès.
Es urgent si volèm, coma diguèt Lafont en 1984, « retrousser la diglossie » - mes ara en comptant tanben la diglossia intèrna a l’occitan - es urgent, doncas, de sortir de l’unilingüisme impausat pel modèl francés per deissar tota sa plaça a la polifonia democratica prepausada pel lingüista còrse Jean-Baptiste Marcellesi ambe son modèl de las « lengas polinomicas ». Es urgent tanben de salvar la riquesa representada per la variabilitat de nòstra lenga, variabilitat que fa que es una vertadièra lenga viva e qu’es plan una lenga coma totas las autras lengas. Aquela variabilitat la soni « pluralitat » e me sembla qu’istoricament es le ròtle e l’onor de l’occitanisme de defendre la pluralitat, de la promaure culturalament e lingüisticament, de la teorizar. Cal que contunhe, mès que jamès. Si l’abat Grégoire pensava que Rousseau valiá mès que Godolin, es que normalisators que se disen occitanistas an rason de pensar que l’occitan estandard o comun val mès que le de Godolin ? L’unicisme val mès quand es occitan puslèu que francés ?
En afirmant tot aquò, assumissi una posicion protestatària que, finalament, es la de la sociolingüistica catalana e occitana tre sas originas : se cal saber « engatjar ambe’l pòble » segon les tèrmes del lingüista Badia i Margarit, represes per Vallverdú. E s’engatjar ambe’l pòble es pas mitificar le pòble, es pas le sanctificar tanpauc, es solament voler partejar ambe’l un « aire de familha ». L’occitan, coma ditz encara le Patric Sauzet, « engatja a l’encòp a l’enrasigament e al despassament de l’enrasigament, al local e al despassament del local ». Es plan vertat. A condicion de jogar pas l’un contra l’autre, a condicion d’oblidar pas le pòble.
Eric Fraj
[1] quitament si sabi plan que sèm mès sovent, les umans, dins le malentendut que dins la compreneson… Mes pel moment èi pas completament renonciat, benlèu per necitge, a l’ideal sisifian de l’intercompreneson.
[2] Dins son article « Occitan : de l’importància d’èsser una lenga », Cahiers de l’observatoire des pratiques linguistiques n°3, Ministère de la Culture et de la Communication, DGLF, 2012, p. 103.
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F77%2F77%2F115864%2F127947034_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F81%2F11%2F115864%2F125629362_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F55%2F97%2F115864%2F125525639_o.jpg)
/http%3A%2F%2Fstorage.canalblog.com%2F81%2F98%2F115864%2F123537864_o.jpg)