Cossí editar los « classics » occitans ?

La taula de Letras d'òc a Mirapeis en 1999 (panat a "la dormeuse")

 Cossí editar los « classics » occitans ?

Dins mon post precedent, ai rendut compte de la primièra publicacion – lo remirable Libre dels ausèls d’Antonin Perbòsc –, d’una colleccion novèla dirigida per Joan Thomas : « Classics occitans », per las edicions de l'Institut d'Estudis Occitans. La tòca de l’editor, expausada sus la coberta, es de publicar de tèxtes « classics » (se podriá evidentament questionar aquesta categoria, mas zo farèm pas aquí) occitans que son venguts de mal trobar : « Es gaireben impossible de se poder carrar amb las poesias de Jean-Henri Fabre, de Clovis Hugues o los romans de Valère Bernard ». Poder aisidament, per un vintenat d’euròs, accedir als tèxtes, plan segur, es important, amai essencial, perque una letteratura qu’es pas mai accessibla es una literatura mòrta.

E aquí, cal saludar e mercejar la ponhadada d’editors corajoses que zo fan : Joan Eygun, amb Lètras d’òc, aquí, en Lemosin, Jan dau Melhau amb Lo Chamin de Sent Jaume, Atlantica, amb sa colleccion Occitanas/Occitanes, mas pensi tanben a Per Noste, al Trabucaire, a Vent Terral e enfin a las edicions universitarias (PULM, etc.), que fan o an fach tanben aquel trabalh de reedicion de classics occitans vièlhs o modernes.

Sus la coberta del libre de Perbòsc, Joan Thomas avisa lo legeire qu’a pas entre las mans una « edicion scientifica ». Pr’aquò lo tèxte es plan adobat d’un polit prefaci de Felip Gardy (en òc), d’una corta biografia de Perbòsc faita per Josiane Bru (en francés), d’una tièra dels ausèls cantats pel poèta e d’una bibliografia. S’es pas exactament çò que se sona una edicion critica, balha pr’aquò d’ajudas importantas a la lectura.

Mas, generalament, aquestas edicions presentan los tèxtes nuses e devèm reconeitre que sens explicacions, nòtas e lexic, aquesta literatura es sovent fòrça malaisida de legir. Mai los tèxtes son vielhs, mai ven complicat de los apreciar sens aparelh critic.

Aquí volriái far una remarca generala sus l’avenir de l’edicion d’òbras occitanas. Evidentament, cal integrar dins la refleccion l’edicion electronica. Trobarèm de mai en mai de tèxtes en linha, dins lors edicions originalas : lo Cirdoc de Besièrs amb Occitanica fa sul sicut un trabalh remirable, e aquí tanben, la Bibliothèque numérique du Limousin, a començat a botar en linha d’òbras coma Lingamiau d’Henri Cholet o lo Virgilo Limouzi de Jean-Baptiste Roby. Se pòt tanben trobar de causas sus Google books : las Faulas de Foucault per exemple dins l’edicion de Ruben, e d’autras causas. Sens comptar lo sit de la Bibliotèca Nacionala, Gallica, ont la lenga d’òc es plan presenta (per « occitan », i a al jorn d’uèi pas mens de 500 items de libres e documents, pr’aquò, evidentament, pas totis en occitan). E anavi doblidar lo sit clafit de tèxtes del Cield'òc. Segurament lo papièr a totjorn sa plaça e reconeissi qu’es fòrça mai agradiu de legir un tèxte sus papièr, que non pas en linha. Mas lo desvolopament e migliorament de las « legidoiras » (lo mot es pas brevetat !) e dels ecrans d’ordinador mòstra que pòt tanben venir agradiu de legir lo numeric (vesi d'aquí los partejants del tot papièr que bufan e bracejan, mas lor indignacion cambarià pas res a la realtat del cambiament de las praticas e dels gosts).

Mas alara, çò que dins l’avenir nos farà de mai en mai mestièr, son d’edicions, papièrs e/o numericas, non pas dels tèxtes despolhats mas d’òbras que presentan una valor apondida, es a dire acompanhadas de tèxtes de presentacion, de nòtas istoricas e filologicas, de bibliografia e d’index, d’images e – quora es possible – de cd o fichièrs son, per far entendre la lenga. Mas sens anar dusca al produch « multimedia », qu’es pas totjorn necessari ni mai interessant – pòt èsser mai attractiu per lo legeire de demorar conhat dins un monde de tèxte blos – aurèm totjorn mai besohn d’edicions criticas (se volèm pas utilisar l’adjectiu « scientific », un pauc reguèrgue en efièt).

D’edicions aital existisson, pensi per exemple a la que Sylvan Chabaud faguèt de las òbras de Louis Bellaud de la Bellaudière (2011), o encara lo remirable libre collectiu (Gardy, Courouau, Lieutard, Martel, Toreilles, Verny) sus las autobiografias occitanas en verses (Mémoires de pauvres, Garae Hesiode, 2009).

Mas aquí se pausa un autre problema. Aquestas edicions son sovent, se non totjorn surdeterminadas per la revirada en francés qu’acompanha los tèxtes e, de fach, l’aparelh critic es totjorn, inexorablament, en francés. Evidentament existisson fòrça bonas rasons per aquò far (se dubrir al public francofòn tot, recebre per son trabalh la reconeissença academica meritada, etc.), mas valdriá alara la pena almens de far l’esfòrç de s’explicar e de se justifiar (coma zo fasiá encara en son temps Robert Lafont, per exemple dins sa presentacion de son essenciala antologia dels baròcs occitans), perqué aquesta costuma es clarament lo coronament d’un usatge diglossic de la lenga.

Quora legissi aquels libres aital plan adobats, ont la lenga de Molière sembla tota al servici de la lenga nòstra, alara qu’al contrari es venguda la quite condicion de la lectura del tèxte occitan, me disi que sèm deja, amb lo consent tacit de totis, dins l’aprèp còp de la mòrt de la lenga. Dispausam, òc, de totis los elements de contextualisacion e de bon comprene, mas lo tèxte en lenga es vengut una mèna d’objècte sacrat, una relica o un fetiche, darrèr una veirina e botat jos la lutz, amb totas las explicacions que pòt aver – en bon francés evidentament –, es a dire un objècte d’una civilisacion avalida expausat dins lo musèu de la cultura nacionala.

Alara, òc, dins aquesta situacion, fin finala, en contradiccion amb çò dich aquí dessus, m’agrada mai una edicion tota en òc, amai sens nòtas ni res, perqué me balha un contacte direct amb la lenga sens la mediacion del francés. E se i a quicòm que compreni pas, de mots, de biaisses de dire, d’allusions ; tant pièg, almens pòdi imaginar de responsas en òc. Compreni alara tot l’interés de las edicions dins la lenga e totas en lenga, que pòrtan lo legeire a soscar e pantasseijar en òc. Aquò deuriá pas nos empachar, al contrari, de publicar de tèxtes d’analisis leteraria, de contextualisacion istorica o de filosofia dins la lenga, a prepaus d’obras classicas occitanas, o sus tot autre subjècte.

Dire qu’aquò es pas possible, que i a pas mai de public per aquò (mas n’i ajèt jamai un jorn ?), encara un còp, es nos embarrar dins la diglossia e subretot, dins la situacion ont sèm, aquò nos fa tornar a la question lancejanta que cadun es forçat de se pausar dins una situacion de quincanela imminenta : quant de temps poirèm encara tener abans d’èsser obligats de plegar botica ?

Joan Peire Cavalièr

Comments

[Andriu Bianchi]

Soi plan d'acòrd amb tu, l'òme… mas se cal pas limitar a la literatura. Los apleches « pedagogics » o devon èsser tanben? Amb lo Romieu, avèm fach la causida – e èra pas ganhat ! – de publicar en bilingüe los obratges sus l'occitan ancian a las Presses universtaires de Bordeaux e aqueles libres demòran los best sellers de las Presses.

Avèm decidit de publicar una gramatica de l'occitan gascon contemporanèu (Presses universitaires de Bordeaux) dins nòstra lenga unicament – gascon larg – en explicant nòstra causida. De segur, en francés las criticas serián pas estadas autan verenosas !

E venè de sortir un Diccionari d'expressions e locucions occitanas (Vent Terral) on, levat un pauc de chinés (sic) e lo nom dels organismes oficials en bilingüe, i a pas un mot de francés.

E devèm dire que los que lo crompan nos mercejan, quitament se nos dison que se cal abituar a aver pas de francés per « facilitar » las causas.

Òc, es possible ! Sufís de n'aver la volontat e de pas voler córrer après una glòria, academica o autra, exagonala…



Mercé pel trabalh que fas.

[gourgaud]

Quand JP Cavalièr écrit:

"E aquí, cal saludar e mercejar la ponhadada d’editors corajoses que zo fan : Joan Eygun, amb Lètras d’òc, aquí, en Lemosin, Jan dau Melhau amb Lo Chamin de Sent Jaume, Atlantica, amb sa colleccion Occitanas/Occitanes, mas pensi tanben a Per Noste, al Trabucaire, a Vent Terral e enfin a las edicions universitarias (PULM, etc.), que fan o an fach tanben aquel trabalh de reedicion de classics occitans vièlhs o modernes."



il me semble qu'il oublie (et j'espère que ce n'est qu'un oubli) qu'en Provence, l'abbé PETIT a pendant plus de 60 ans (!) publié et republié les "classiques" de la littérature provençale, des centaines et des centaines d'ouvrages...

Et puisque vous dites qu'il est difficile de lire les poésies d'un Clovis Hugues, puis-je vous signaler ici que je suis très fier d'avoir été le premier éditeur (en 2007) de ce communard athée... et Majoral du Félibrige? Titre de l'ouvrage: ESCRI SOUCIAU (ben oui, on peut être "anti-occitaniste" ET publier des textes progressistes, dont le "Nouvè soucialisto"!)

Donc SVP tachez de ne pas considérer que l'édition occitaniste est la seule... à moins que vous ne pensiez que parler de "classiques" ça veut dire: les éditer en graphie prétendue "classique" ? Là il y aurait une vraie discussion à avoir: vous savez que pour un mistralien, la seule écriture "classique" est celle du Prix Nobel de Littérature, mais je ne connais PAS UNE SEULE EDITION, en graphie mistralienne, de textes à l'origine écrits en occitan. Si on pouvait arriver à la réciprocité (on peut toujours rêver), il y aurait du progrès dans les "relations fraternelles" entre nous...

[mp]

Avant tot, faudriá efectivament e segurament interrojar la nocion méma de « classique ». Un « classique » qu’ei quauqua rèn (generalament un texte que siá un libre o que vénie d’un discors) que a participat o participa enquéra activament à l’edificacion de la pensada comuna. Déjà prumiéra remarca : dins una societat pro unifiada dins la pensada, la nocion de « classique » ei pro absoluda, partatjada mas dins una societat plán eibocinada la nocion de « classique » n’ei pas tant absoluda e per quò – à mon eidéia - siriá aquí pus jurte de parlar dins lu cas expausat de « classiques segon l’IEO ». Quò m’eitonariá en efièch que partisans de las lingas d’òc e partisans dau nacionalisme occitan aian los mémes « classiques ». En França, à l’epòca de la Revolucion, quo m’eitonariá beucòp que los politiques en plaça e la societat civila avian los mémes classiques (la Revolucion vèn de las eidéias de la Lumiéras), d’ente l’explosion sociala. E coma tot texte a potencialament mila facetas, la prefàcia o las nòtas explicativas serven unicament à díre o explicar en que lu texte o quau element dau texte participa à l’elobaracion de la pensada comuna en tenent compte dau contexte istorique.



Segonda remarca : dins una societat coma la « societat daus defensors de la linga occitana (o sens large) » ente nos sabem que tota discussion ei impossibla, ente nos nos sabem que n’exista pas de critica literària seriosa, la nocion méma de « classique » pausa donc probléma e n’em pòt ‘raiament migrar concernant lu contengut de las nòtas explicativas : quau faceta dau texte boten t–elas en evidéncia ? Granda question. Dins quela « societat » ente se prefera far de las conferéncias non pas far daus debats, qu’ei à díre ente se prefera far de la propaganda d’eidéias (« classicas » ?) non pas de botar en plaça ‘na reflexion comuna, la faceta dau texte botada en avant n’ei t-éla pas jurtament la que divisa lu mai los defensors entre ilhs ? Misiéra !!!! Quò vòu pas díre que lu texte n’ei pas un « classique » dins l’absolut que podriá eitre larjament partatjat, quò vòu díre que quò n’ei benleu pas la bona faceta qu’ei botada en avant.



JP Cavalièr, vautres disetz que fín finala, preferariatz ne pas aver de nòtas explicativas (mai que mai en francés) per laissar à chadun ‘na possibiltat de raibar en occitan à sa pròpra vision dau texte, sai d’acòrd mas benleu pas per las mémas rasons (enquéra que ne sabe pas si au finau quò ne son pas las mémas) . Personalament, preferariá que ne li aguéssa pas de nòtas explicativas dau tot, per jurtament balhar la possibilitat à nòtra « societat (occitana) » de trobar ‘na novéla via, un noveu chamin de pensada comuna. Vautres qu’aimatz tant los auseus, quò me fai pensar à las gruas que, à la montada o à la davalada, daus còps deifan lur V e se bóten à virar en rond, n’em dis que las charchen lur chamin. Après un bocin de temps, ‘las tórnen formar lur V e tòrnen partir dins ‘n’ autra direccion, dins la bona segurament. M’ei d’avís que nos deuriam las imitar e quò comença segurament per tornar interrojar çò que nos pensem que nos lia.

[James]

Oc,siáu ben d'accòrdi ambe çò que dises, e mai segur vougue dire per aquelei que fan lo trabalh una reconoissença (academica mai que mai) mendra. Me siáu sovent demandat perqué se trobava pas (en tot cas ieu ne'n conoissi pas) de traduccion dei trobadors en occitan moderne, amb un aparelh critic en occitan.