L’esconduda poténcia de Biterra : Sèm fòrça, pèça de Claudi Alranc

L’esconduda poténcia de Biterra : Sèm fòrça, pèça de Claudi Alranc

          Ongan, arribèri a l’Estivada de Rodès, qu’èra la fin, lo dimentge… es a dire que manquèri tot, amai l’artilhariá lorda de Zebda amb ben 40.000 personas, çò disiá lo jornal (aquò rai !!!). Los estanquets èran a se tancar e las tendas a se detendre, d’en pertot lo monde plegavan lors afars e se disián a l’an que ven. Semblavan crebats mas contents.

         Pr’aquò arribèri a temps per veire almens l’espectacle de Claudi Alranc (ai parlat aquí, i a qualque temps, de son dòl, qu’es tanben lo nòstre) e del teatre de la Rampa : Sèm Fòrça. Ne soi demorat a l’encòp espantat e encantat.

         En efièit, Sèm Fòrça es una pèça formidabla, que mescla la paraula, lo cant e la musica, l’ocitan, lo francés, l’anglés e l’espanhòl, l’istòria mitica besierenca e la realtat politica, culturala e sociala de la vila d’uèi, l’intemporal e l’actualitat, lo crestianisme e lo paganisme, los vius e los mòrts, lo comic, lo realisme e l’allegoria, la trivialitat e lo fantastic, lo burlesc, lo grotesc, lo comic e, de còps que i a, l’exaltacion eroïca.

         Sèm Fòrça (escrit generalament Sen Fosso) es la devisa de Besièrs, coma la se trapa sul Camel, es a dire la maquina adobada de l’animal totemic de la vila, que se sortissiá – e que se torna sortir dempuèi qualquas annadas –, per las festas de las Caritats, lo dijòus de l’Assencion. Dempuèi lo segle XVII, se legís tanben sul Camel, en latin, la formula « Ex antiquitatis renascor » : « De l’antiquitat tòrni espelir », qu’Alranc doblida pas de ramentar. Segond la legenda, es Sant Afrodisi, lo patron de la vila, que portèt lo camel d’Egipta e la bestia foguèt piosament tenguda a carga de la comunautat aprèp lo martire del sant evesque (ajèt lo cap trencat, e miraculosament se passejèt amb son cap dins sas mans ; aital es totjorn representat). La maquina del Camel es menada tradicionalament lo jorn de las Caritats per un òme vestit a l’arabesca : se sona Papari. Las Caritats eran una festa ont se recaptava de pan pels paures. Mas se fasiá tanben de passa-carrieras amb lo Camel articulat, que mordissiá lo monde a portada de sas maissas de fèrre, e d’autres festejaments rituals : la deambulacion d’una galèra artificiala amb la simulacion d’un combatiment entre maures e crestians, l’adobament de la statua de Pepesuc a la debuta de la carrièra dita Francesa – aquel Pepesuc, disiá la tradicion, èra un capitani qu’aviá defenduda la vila contra los Angleses –, la dança collectiva de la trelha, etc. Tanben, de carretas circulavan per la vila que fasian d’emponts per de representacions de teatre sus las plaças. Los actors jogavan de farças, de comedias e d’autras causas (un corpus de 25 pèças del segle XVII en occitan, sovent mesclat de frances, es estat publicar : veire  Lo Teatre de Besiers sul sit Gallica, que n’es sonque una partida) ; tota la mitologia festiva de la vila i èra plan presenta : Pepesuc, lo Camel, Papari etc., miralh de la festa que se debanava e reactualisacion de tota aquesta istòria mitica de Besièrs ramentada mas subretot mobilisada en relacion amb l’actualitat politica e sociala, sovent de mal comprene pel lector d’uèi.

         L’espectacle d’Alranc, que ne traparètz aquí la presentacion en francés, es exactament dins la dralha d’aquel teatre sens mai lo copiar, e totis los noms, totis los elements mitics e istòrics, totis los motius e ingredients de las Caritas son presents dins la pèça, ne son mème la sorga maja d’inspiracion, la sang que l’asaga, associats a d’autras figuras mitica coma las d’Oribus, dieu de l’Òrb e de la natura tota, Biterra, preiressa d’Afrodita, Fortuna, deessa fatala que totis cortesan, Hypnos, dieu del sòm e del pantais, los caps trencats d’Afrodisa e d’autres grands vencuts de la vila (lo duc de Montmorency, lo maire Casimir Peret defuntat a Caïena, etc). Un fum de referéncias, òc ben, mas sens cap de pedantisme e d’erudicion agratis, totas presas que son, dins la dinamica de la gesta « eroïcomica » de Pepesuc.

         Mas aqueste Pepesuc, lo de la pèça, es un òme d’uèi, un ric proprietari de vinhas, qu’òm vei sortir completament bandat de la Feria de las Vendemias. Es un òme de la cara dobla : ebriac, es un utopista inspirat, dejun, un patron despietadós. Es menat, dins sa veitura japonesa darrièr crit (« Kagazaki turbò »), per la joventa Paparina, sa serviciala, que mena tanben la maquina de vendemiar. Es la filha de Papari, que condusiá lo Camel per la vila. Mas lo vin d’Erau se vend pas plan, e Pepesuc es tentat per la dessa Fortuna de desvelopar un grand projècte toristic immobilièr sus sas proprietats ont totis lo dieus que fan vendre e ventre – los de l’Olimpe – serian mobilizats ; tot aquò evidentement in anglés : New Olympus, sex, love and money ! Es a tornar  lo temps de las « folias besierencas » (aquels castels et castelons del parçan de Besièrs fachs amb l’argent de la vinha al segle XIX) ! Aquí comença una corsa de Pepesuc e Paparina a las vanitats per la vila e las vinhas, entre ASB-rugby, restòs del còr e cabarets de luxe …

         Lo filh de Pepesuc se sona Hypnos. Lo jove filh a papà pretend a la creacion musicala e poetica... Sa galanta, occupada a escalprar un cap (trencat), es pas tròp contenta d’el al lèit… Jos sa pel de femna s’escond la preiressa Biterra, que tornam trobar dins una bauma del cimenteri vielh, una catacomba ont se parla una lenga estranha e forabandida – l’occitan – e ont dansan las armas masqueradas jos la proteccion del tòtem del Camel… Oribus appareís, gigant e formidable, menaça e preditz en roncant la catastrofa de l’aigat millenari per tota la region…

         Zo reconeissi : aquel compte rendut es pas tròp clar, que foguèri un pauc pres, ièu tanben, per lo tornis, amai aviái pas begut ! Non pas que l’espectacle siague confus, amb sa succession plan articulada de uèit tablèus en diferents luòcs. Mas es tant ric, tant clafit de bonas causas que caldriá lo veser – almens – dos còps per destriar tot coma cal e aprigondir la vision d’ensemble. Tra los moments de granda intensitat, vòli pas pr’aquò doblidar de senhalar lo haka occitan d’una ASB renovelada e una interpretacion de la Dança dels Bufets, presa dins sa significacion simbolica de dança de las armas, dança dels (e amb los) mòrts  (coma se sap l’arma se’n va per cuòl en moriguent e se tòrna enbufar per lo mème trauc…).

         L’ensemble es una recerca fòrça aprigondida sus l’identitat complexa, contrariada, contradictòri de la vila de Besièrs : vila vencuda, endormida, aflaquida, amnesiaca, mas segretament rebela, que podriá, ne trapasse la memòri e lo vam, tornar espelir (ex antiquitate renascor) en se brembant de çò que Sèm fòrça vòl dire. Mas es, mai encara, una metonimia de l’Occitania, si que non de la Mediterranèa tota… Sèm fòrça, ara me’n rapèli, l’ai justadament vist escrit sus una bandairòla a la manifestacion de Tolosa, al mes de mars darrièr. Alranc i èra benlèu per quicòm.

         Una darrièra reflexion : lo tractament qu’Alranc fa del mite es completament a l’opausat de sa reduccion ideologica : aquí, çò qu’es trabalhat, es l’ambiguitat, la duplicitat, la contrarietat del mite e es aquel trabalh que balha de sens e dubrís los possibles ; a pas res a veire amb la reconstitucion de l’istòria univoca d’Occitania que nos dona de prigonds badalhs, la sempiternala cançon de la tèrra benesida de convivéncia e paratge maltrada per la missanta França.

Joan Peire Cavalièr

PS) De legir tanben, l’excellenta critica de la pèça de Joan-Guihem Roqueta, « La Nhaca dau Camèl », dins la Setmana n. 867, de 11/05 al 15/05 de 2012.

Se trapa tanben sus Occitanica una video sus la preparacion de l’espectacle, de còps que i a interessanta, mas un pauc bradassada.