Maudita siá la guerra. Rolland Berland, Los Jorns Telhoù

L'ombra de la maire velha lo filh dins la trencada : "Paciéncia e coratge, per la pensada te quiti pas jamai"

Maudita siá la guèrra. Rolland Berland, Los Jorns Telhoù

Rolland Berland, Los Jorns Telhòu (Les jours Tilleul), Limòtges, La Clau Lemosina, 1996. Se pòt totjorn crompar a la Libraria occitana de Limòtges.

            Los jorns dau telhòu – nosautres disèm del tilhòl o del telh –, son passats lèu lèu. Dempuèi qualquas annadas, cada còp que l’arbre davant l’ostal se florís, que ven una « bola de lumiera », que l’air s’emplís del caud perfum de la flor del telh, dins lo bronzinadís de las abelhas, me remembri lo roman de Rolland Berland, e me tòrna l’enveja de vos en parlar.

            Los Jorns Telhoù es d’aquels libres que foguèssen escrits en francés, segurament se’n parlariá, perque sens cap de dobte es una obra fòrta e bèla. Publicar en occitan, es mai que mai se condamnar a la malediccion del silenci. Existís, òc, una mena de passa paraula dins lo (pichon) mitan dels legeires de literatura occitana ; mas se trapa ben pauc de causas escritas, en defòra de qualques rares trabalhs universitaris, que demoran mai que mai dins las bibliotècas (memòris de mestrèsa, de doctorat, etc.). Es a dire que manca, coma l’ai deja dit e coma zo tornarai dire, una critica occitana. Es per aquò que parlar d’una obra pareguda en 1996 es gaireben coma recensir un libre novel. Ai picat sus Google : tenètz vos plan, ai pas trobada una sola ocurréncia del quite titre !

            Dins son Abans dire, Berland ditz qu’escriu en occitan lemosin per « mostrar qu’aquesta lenga, mai que mai orala, es capabla de portar quicòm mai que de nhòrlas, de balhar d’emocions en partiment . Per pròbar qu’aquesta lenga es una lenga sens cap de restriccion, per mostrar qu’es pas indigna ». Aquò pr’aquò, zo ditz en francés ; e aquò evidentament sembla dire que se la lenga pòt comunicar las emocions, es mai recàpia a exprimir d’idèas, presentar d’analisis e de refleccions. Es aital que lo monde que trabalhan a bolegar l’òrdre diglossic, de còps que i a, lo tòrnan afortir en escrivant…

            « Jorns telhòu » es un biais de dire d’un dròlle pichon, es una scèna d’enfància, quora los vesins venián amassar las flors del telh dins l’encantament de la debuta de l’estiu, un d’aquels jorns fugidisses de l’espelida, dins aquel vilatge del Nòrd Lemosin que se ditz Viala-Bassa. Lo dròlle se sonava Charle, o Tià de son chafre d’enfant, un pauc tròp coat per sa maire que l’aviá agut tard. Ela l’apelava son « eschauton » (escauton en lengadocian), qu’es en primièr un pichon cabdèl, o escaut de lana, mas tanben un nenon coconat. Aital li parlava, dins una malautia de mainatge : « Ma senzilha, mon reibeneit… […] Tot aura, te farai ’n autre bon telhoù. Es-quò pas qu’es bon, lo telhòu de ta mair. Mon pitit chaton qu’a tant ’gut de feure… ».

            Aquel dròlle, qu’era totjorn dins los cotilhons de sa maire, quauquas annadas aprèp, coma de milierats d’autres, tombèt dins l’infern, la cachavièlha de la guèrra de 14, lo chaple sens fin dels fils de lors maires. « Aura, era preisonier de la guerra, de la paur, de la mòrt que se vesia pertot e que lo guelhava, se, Charle Vernahaudon. Quò lo tenia dins la gòrja e dins lo ventre. Sentia que sa vita se ’nava ’chabar coma ’l’avia ’chabat per tant de quilhs qu’eu avia vuts tombar, se trainar, sufrir o ben aver l’aer de duermir. La ’chabaria dins la prupchena ataca, dins la bruslason de ’na bala o la granda bufada de l’òbus que venia, o que vendria tot aura, deman, o pus tard, mas sigurament, perque quela guerra era ben partida per pas aver de fin. E la soa fin, eu la sentia se ’prueimar. I avia pas d’annadas a venir ; per se coma per quasi tots los autres. Ren, renmas jusc’a la mòrt daus jorns de sufrença, beleu qualquas semmanas, au mielhs quaques mes ? ».

            Aquesta citacion de la debuta del roman, benlèu un pauc longuèta, me sembla balhar una plan bona idea de l’estile mestrejat e contengut de Berland, a la nautor de l’òrre negror del temps. Lo Charle es afectat, amb los autres soldats del nòrd Lemosin, al 138^en regiment d’infanteria de Manhac-Lavau e Belac ; aital se seguís aqueste regiment lo long de son camin de guèrra, de nafraduras e de mòrt, via crucix dels peluts lemosins (de veire lo site consacrat al 138 dins la granda guèrra). Coma, per exemple, la presa del fòrt de Pompelle en setembre de la primièra annada : « Lo 138 prenguet lo fòrt e lo tenguet. Per dire lo vrai, la meitat dau 138 tenguet lo fòrt. La meitat, renmas la meitat. La MEITAT ! L’autra meitat, l’autra meitat… A, misera… Puratz, femnas ! ».

            Aquels soldats, evidentament, parlavan mai que mai la lenga lemosina entre eles, e Berland es plan brave a rendre aquels escambis de la vida vidanta dins las trencadas, marcats per l’amistat d’aqueles que lor cal veser amassa la mòrt en facia, mas tanben trebolats per fòrça garolhas. Aital quora se balhan entre elis de « tap de merda » e de « Paubre pitit tròç de cul de pola ! »… O encara, quora un amic remonta lo Charle accusat de coardisa en li disent : « Fau pas t’esnidar. Som tots coma te : balharian ben lo verd mai lo sec per pas esser aquí. E per çò qu’es de frolhar dins las malinas quand fau l’i nar, i a pas que te, n’i a d’autres, pòdes me creire, e beucòp ! ».

            Mas benlèu, la fòrça d’aquel roman sus l’escandal absolut d’aquela guèrra que sangnèt a blanc la joventut de dos païses, es de convidar lo legeire a s’identificar, non pas a un eròi trompa-la-mòrt, ni mai exactament a un tipe coma los autres, mas a un feble. Ofegat per l’amor de la maire, patiràs a l’escòla (li balhèron lo chafre de « Tisana ») ont èra pas un lum (lo regent jutgèt que « lo dròlle era tròp béstia per ’nar au certificat »), venguèt un òme flac, coard, clafit de frustacions e de ressentiments, e donca capable de çò pieger, mas pr’aquò uman, sensible, que coava dins son còr un amor d’enfància maluros. Aquel amor perdut e lo sòrt d’aquela dròlla, la « Delin », que n’aimava un autre, lo rival solar de Charle – un sòrt signat el tanben per la guèrra qu’estalvièt pas digus – son lo fogal de l’istòria que, luènh de la romança a l’aiga de ròsa, pren quicòm coma una valor alegorica, tot en demoran fòrça realista, perque exala tota la tristessa e l’infinita desesperança d’aquelas vidas esquissadas condamnadas al dòl e a l’amarum.

            Tota la narracion, fòrça dinamica, es finament adobada dins un vai e veni entre lo temps de la guèrra e lo de l’enfància e de la joventut, e monta en poténcia dramatica, dusca a de situacions gaireben insostenablas, al mitan de la guèrra, dins la sang e la fanga, coma dins aquela vida estranha del soldat en permission, del soldat viu, que pòrta amb el las relicas, la preséncia e lo repròchi dels mòrts : « Tot lo temps de sa permission, descubriguet quantben lo païs era pus lo mesma. Un païs de mainatges, de femnas e de vielhs, un païs sens fòrça, sens òmes jòunes, que portava desjà tant de dòus… Un païs que la guerra sannhava. Un pais que prenia la guerra coma un grand malur sens veire que qu’era daus òmes que la fasian far a d’autres òmes, la prenian coma prenian l’auratge, la greula, la malautia, totas chausas contre las quaus um pòt ren, n’es mas beleu prejar ». Aquò benlèu es pas tant verai qu’aquò : perque, fin finala, sabian plan, totis, femnas, vielhs e dròlles, qu’aquesta situacion èra pas la de la catastròfa naturala, de l’auratge o de la gelada. Mormolhavan ben de malediccions contra los òmes qu’avian lo poder de mandar los autres al chaple e a la bocharia, mas vertat tanben que sentissian coma una mena de fatalitat l’impòtencia de lor condicion. E puèi, òm escriu pas sus un monument « Maudita siá la pesta », « Maudit siá l’auratge o la grèla » ; de Lemosins, a Genciòus, an plan agut lo coratge d’inscriure, un còp la patz tornada, « Maudita siá la guèrra ». Pertot, aquela inscripticon es citada en exemple, e son enjòc politic es encara uèi brutlant, que de prefèctes e d’eligits la voldrián escafar. Aquò tanben es lo messatge universal e l’esperit, prigondament imprimit dins la cultura lemosina, d’aquel libre de Rolland Berland que sens cap de dobte se meritariá d’èsser mai conegut e reconegut.

Joan Peire Cavalièr

Comments

[tavan]

AI pas rencurat lo mancament de literatura occitana, mas de critica literaria en occitan, causa fòrça diferenta.

[gilbour]

... N'ai pas trobat de biai aisat de botar los accents. 'Laidonc n'en mete pas mas sabe que que n'es pas bien !

[gilbour]

Lo biai d'escriure de Berland es fort e brava. Ne sei pas competamant de bana coma te : troba que la literatura occitana d'ora es plan viva e interessanta. N'i a de la poesia, daus romans e subretot de las novelas.

Mas i' pense malurosadament coma te qu'escriure en occitan te bota en defora daus chamins "normaus" de la literatura...

...Pertant, qu'es 'na brava lenga e n'i a 'na brava production ora...