L'Alsacia en Limosin

Vaquí la presentacion deguda a l’amic Claudi Assemat d’un crane libre que conta la « delòcalisacion » forçada d’una escòla normala alsaciana a Solinhac (Solignac en francés) en Limosin pendent la guerra, e parla dels ligams que se sont aital creats, per tota una vida, entre aquels « desplaçats » e una region tant diferenta de lor país natiu.

JP C

Vista de Solinhac, fòto P. Rivière

LE TEMPS D’APPRENDRE A VIVRE

Monique Grandjonc 

Los comentaris e la revirada en occitan son del Claudi Assemat

L’autora s’es totjorn portada la cultura a còr e a còs sens se poder apugar sus la lenga. Atal d’una occitana de lenga francesa per defaut, en plaça d’una occitana amb la lenga francesa en de mai. Aquò pòrta sa part de sofrença, mas, atanben, una volontat d’afortir una dimension culturala occitana d’expression francesa. De las bèlas, de segur. Aquela dimension occitana culturala la cal comprene dins totes los senses del tèrme. Aquò ten d’una trama que se tròba dins tota son òbra.

Atal donc, d’una autora : Monica Grandjonc ; d’una òbra que s’espelís dins la diversitat mas que pòrta totjorn una dimension poetica fòrta e un resson prigond d’una fractura que l’òm s’avisa lèu que se pòt pas desseparar d’un sentiment de manca, de la remembrança d’un eretatge cultural raubat.

Se l’entendèt, la Monica Grandjonc, l’occitan quand èra pichona, sens lo parlar. Lo compren gaire - se poiriá dire que sola ne’n demòra, uèi, la resonànçia -. Mas ela, de segur, demòra al pus prigond una femna d’òc.

Atal, benlèu, d’una sofrença nascuda d’un mitan monocultural ambient exclusiu que l’a « naturalament » desseparat de sa lenga d’enrasigament.

Sofrença, de segur, mas sofrença assumida.

L’autora es nascuda dins las Alps de Nauta-Provença. Fa temps que demòra a-z-Ais. Coma autora participa a d’exposicions, lecturas, en França o a l’estrangièr. Fa temps, atanben, que se consacra a l’escritura professionala amb de grops socials divèrses qu’an donats naissença a d’obratges documentats onte los tèxtes pòrtan las traças d’aquelas racinas, d’aquelas originas e de la cultura presenta dels quites grops. Avèm, ja, publicat d’ela en çò de l’ADEO un resson de cinq libres e de tèxtes inedits jos lo títol « Camins ».

La nòstra amira, par ara, es de portar un agach sus un autre libre « Le temps d’apprendre à vivre », - L’Harmattan 2004 -. Es l’istòria, pendent la guèrra de 1939/1945, d’un desrasigament d’una escòla normala alsaciana dins « l’Outre-Vosges », la zòna dita liura de França, dins la zòna del Sud, adonc, per eles : « Delà-Vòge ».

Delà-Vòge

A comptar de la debuta de la guèrra en 1939 e fins a l’annada 1945, cent cinquanta a dos cent joves alsacians o lorencs e tot l’enquadrament d’una escòla normala se recaptan a Solinhac en Lemosin. Vaquí donc, menimosament contada l’istòria « dels desrasigats ». Un còp la glaça rompuda, los normalians vivon al país un temps d’una extraordinària vitalitat. La descoberta del Lemosin es per eles una primièra dobertura sus la França « delà-Vòge ». Aprenon, per exemple, a festejar nadal d’un biais savoyard o provençal. E de s’interrogar l’autora : « autras culturas, meteissa patria ? » Un pauc pus luènh sotalinharà la dobla cultura d’aqueles joves, franco-lorenca o franco-alsaciana, que per ela se sonarà : « la dobla fidelitat »!

Aquel libre « Lo temps d’aprene a viure » es un testimoniatge mai que bèl e rigorosament bastit sus l’espleitacion de letras e de contactes nozats al prèp d’ancians. L’autora a pres temps per viure pròcha d’eles, lo temps necessari per amadurar la liurason del messatge dins son autenticitat. Trabalh d’istoriana, de segur, mas, subretot, trabalh sociologica que pòrta sus la realitat del fach e las incidéncias del quite fach suls actors de l’eveniment. Fin finala, ne’n demòra una prigonda certesa ; es a dire qu’aquela escòla de la França del nòrd-èst portava una dimension e una dinamica dobèrta a las diferéncias. De segur, l’òm se pòt demandar s’aquò teniá pas subretot al fach que las gens se trobavan venir d’una « region renana » onte l’egalitat republicana - lo mot e lo viscut - teniá d’un concèpte plan mai positiu qu’al dintre del quite país! Remirable exemple de laïcitat dobèrta amadurada dins una region de França jos lo regim del Concordat! Vesèm aquí de joves que se bastisson una identitat dins lo desvolopament de la diversitat. Lor engatjament per la libertat se pòrta, alara, una dimension culturala e, mai que mai, umanista que fòrça l’admiracion.

D’efèt, los estudiants de Solinhac se prenon aquel exilh forçat coma una bona fortuna, escasença per eles de se dobrir al mond, a l’estrangièr coma lor arriva de dire... e de s’entendre dire! Vertat que la França del Sud es per eles un autre univèrs, plen de suspresas, o pus lèu una mosaíca de païsatges e de culturas dont n’avián pas cap d’idèa e que, de còps, los truca mas que, lo pus sovent, stimula lor intelligéncia e dilata lors còrs.

Aquela riquesa los pòrta tot naturalament a valorizar la dimension occitano-lemosina de la region. Es atal que crean amb la population, e per ela, la societat folclorica « Lo Brianço » - del nom del val de la ribièira Briança -. Aquela riquesa, atanben, los pòrta a butar fòra Lemosin la descoberta del país occitan e, plan pus tard, delà la mar mediterranèa. Las traças, de segur, demoraràn, solidas, enrasigadas a còr. Vaquí, tirats del libre, tres ressons que nos dison la fòrça d’atraccion d’aquel país nòu e novèl per eles.

Solinhac, lo pont sus la Briança. Fòto d'Emile Taillefer

Agaches crozats

Estranjament, aquel païsatge de còlas e de vals, de bòrias dispersadas, de ribièiras claras als caminaments sinuoses e en capacitat de se cambiar sul pic en torrents devastators, aqueles orizons limitats onte lo cèl el meteis pareis a l’estrech nos procuran un malaise quasi fisic. Descobrissem que l’òm se pòt patir de l’abséncia de plana coma un marin de l’elunhament de la mar o un montanhòl de l’esfaçament de las cimas. Un còp aquesta angoissa elucidada, l’òm se pren de passion per la lum d’aquela region a la clartat tremola, d’unes còps, a l’en dessús dels bòsques presents un pauc per tot. Sèm conquistats per aquel mescladís de serenitat e de salvatgeriá qu’imprenha l’aire que respiram aici.

Lo país

Es interessant de notar que se vivon en Limosin coma sul lindal d’una autra França e, lèu, lèu, se mainon que son dintrats dins l’espaci occitan del Sud.

De letras d’aqueles normalians, plan aplicadas, a l’imitacion de las redaccions escolaras, descrivan dins un esbleugiment malbiaissut los païsatges descoberts. « Lo miegjorn, enfin ! Soi encantat d’aquel sejorn dins lo Luberon. Solehl, cèl blau, flors e verdura. Pluèja e gelada son pas un dangièr permanent coma dins lo Nòrd per parlar coma las gens d’aicí. A, la mediterranèa ! Arribam a Canas lo 31 d’agost de 1941. Temps supèrb. De nautres, degun n’a jamai vista la mar. Per ièu es un còp de tròn. Lo bèl temps permanent... Es lo sòmi desesvelhat »! Amb aqueles toristas avids de descobèrtas e de beutat, visitam la catedrala d’Èlna, la glèisa de Bro, los aliscans, Rabat o Cartatge. Afrontam un mistral descadenat, la gelada que tresmuda en glacièira una cramba a Cavalhon, lo sirocò que vos emborniá dins lo sud tunisian, d’auratges que l’ecò de las naltas valadas multiplica… Admiram de solelhs colcs sus las dunas o la nèu, totas sòrtas d’espectacles naturals incomparables. Lo païsatge natal es pas doblidat, demòra lo mai bèl, es a dire lo mai car dins lo sovenir.

Que comptan dins mon dòl las planas de Provença

E lors mas enrodats de ciprièrs aflaquits

’Queste cèl enflamat, tota l’ombra que dansa

Dins l’aire caud d’estiu que vibra a totes vents?

Atal d’un poèma escrit per un normalian evadat de l’Alsaça ocupada, en setembre de 1940, dins l’evocacion dels « Horizons infinis de la plaine rhénane – souvenirs d’une époque heureuse qui n’est plus » -. Pauc a pauc, aqueles nostalgicas comprenon que lo Heimat o Heimet, tant unic e intradusible, pòt aver son respondent per exemple dins « Lou païs », unenc atanben, intradusible atanben… L’univèrs es pus vast que la plana renana. Es bon de lo conéisser, a començar per aquesta França divèrsa e susprenenta, atrasenta atanben. Òm pòt legir « aimi ’questa region del miegjorn onte m’installarai, me pensi, se l’Alsaça nos demòra interdita »…

Soi d’aqueste país

Dins las annadas 1980, los ancians pensionaris - avian quaranta o cinquanta ans de mai – e una partida de las familhas d’eles - se donèron rendètz-vos a Solinhac. Foguèron de retrobalhas memorablas. Se reculhiron, se festejèt, se cantèt fòrça plan, en alsacian, en francés o en latin, en occitan-lemosin. Los coblets de « Lo Brianço » èran dins totas las memòrias : « como ropélo mo jônesso… Li saï urrou »... L’un d’eles parla d’aquelas jornadas amb talent e sensibilitat. « Soi del país. Los païsans m’apèlan Joan-lo-maquís. Torni prene sul pic lo trabalh ; anar quèrre las vacas dins los camps per mólzer, amb un brave gos es pas complicat… Nos telefonam entre vesins, me convidan. Aquò fa de ben, verai. A! Solinhac, Solinhac »! Es remarcable de notar que tre 1940 o 1941 los joves alunhats per un estagi o per los estudis pòrtan al còr çò que d’unes nomman la nostalgie-Solignac… en causa d’un agradiu, òc ben, d’un agradiu que se pensavan pas de trobar fòra lor província tant aimada, que se caldriá èsser poèta per o tradusir. « Òc, de poètas, i en aviá, e de plans bons »! ditz una Solinhacesa ara pron vièlha dont l’agach blau pampalheja al remembre d’aquelas adolescéncias… Son agach se pèrd al dintre d’ela l’afar de qualque secondas, puèi sorís e ajusta : « son plan polits, atanben, lors vilatges, en çò d’eles »… Compliment mai que bèl…

Atal d’una comunitat misteriosa e perlongada faita de solidas amistats, de sovenirs, de confiança e atanben d’un patrimòni comun de non-dits…

Claudi Assemat

lo 26 de març de 2006

Abbaye de Solignac

Comments

[rochelle]

bonjour,
mes racines sont dans le Limousin et je recherche désespéremment la musique de lo Brianço que me chantait ma gd-mère. Merci à vs de m'aider
ylvie